طبیعت همواره با سخاوتمندی نعمات خود را در اختیار انسان قرار داده و تمام موجودات سعی در شکرگزاری آن کردند اما انسان خواسته یا ناخواسته راه نابودی طبیعت و محیط زیست را در پیش گرفته است به طوری که این زیاده‌خواهی به ضرر خودش تمام شده و نابودی هزاران گونه گیاهی و جانوری، از بین رفتن جنگل‌ها، مراتع و منابع آبی را به همراه داشته است تا اینکه زنگ خطر این مسیر اشتباه در سال ۱۹۷۲ در دنیا به صدا در آمد.

در واقع تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ بر می‌گردد، در آن زمان برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط‌زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد و بعد از آن هر سال ۵ ژوئن (۱۵ خرداد) در سراسر جهان با عنوان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته می‌شود.

هم‌زمان با برپایی این کنفرانس، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) شد،UNEP در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌کند.

مراسم این روز می‌تواند به اشکال مختلف مانند راهپیمایی‌های خیابانی، همایش‌های دوچرخه‌سواری، نمایش، مسابقات نقاشی و مقاله‌نویسی در مدارس، درختکاری، فعالیت‌های مربوط به بازیافت و پاکسازی باشد که هدف از برگزاری آنها جلب توجه عمومی به مسائلی است که محیط‌زیست را آلوده می‌کند.

هر سال نیز یکی از مسائلی که محیط‌زیست را به شدت تهدید می‌کند به عنوان موضوع این روز و شعار روز جهانی محیط‌زیست انتخاب می‌شود که امسال «کاهش آلاینده‌ها و پسماند؛ آسمان آبی، زمین سبز» تعیین شده است.

دبیر سیاست محیط‌زیست در مرکز بررسی‌های راهبردی نهاد ریاست جمهوری روز چهارشنبه، همزمان با روز جهانی محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا اظهار داشت: یکی از جدی‌ترین بحران‌های کنونی دنیا که کمتر به آن توجه شده بحث پسماند است، اکنون مدیران منابع آب و خاک دنیا بیشتر از اینکه نگران اُفت کمیت آنها باشند نگران افت کیفیت این منابع هستند و این افت کیفیت به دلیل ورود سالانه صدها هزار تن زباله به صورت مایع و جامد است که سبب شده تا کیفیت منابع آبی به شدت به مخاطره بیفتد و چون کیفیت این منابع به مخاطره افتاده مجبوریم سدهای بیشتر بسازیم و طرح‌های انتقال آب بیشتری اجرا کنیم تا نیازهای شرب و غذای سالم را برای مردم تأمین کنیم.

محمد درویش افزود: بنابراین اگر می‌توانستیم این مشکل آلایندگی آب و خاک ناشی از ورود پساب‌ها، پسماندها، زباله‌ها و شیرابه‌ها را حل کنیم شاید مجبور نبودیم سالانه صدها هزار میلیارد دلار هزینه کنیم برای عملیات سازه‌ای مانند سدسازی، دستکاری‌های ژنتیکی، تراریخته‌ها و طرح‌های انتقال آب که می‌تواند نظام هیدرولوژیکی کره زمین را با مخاطره‌های جدی روبه‌رو و حتی درگیری‌های قومیتی ایجاد کند.

عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ادامه داد: در کشور ما یکی از نکات تیره و تاری که وجود دارد و تقریباً تمام دولت‌ها در رسیدن به اهدافشان برای حل مشکل مدیریتی پسماند و پساب معطل ماندند همین ماجراست، یعنی متأسفانه عملاً هنوز در بیش از ۹۵ درصد سکونتگاه‌های شهری حتی نتوانستیم تکفیک زباله را از مبدا انجام دهیم که یکی از اولین اصول مدیریت بهینه بحث پسماند و پساب است.

وی به حل نشدن مشکل ورود پساب کشاورزی به سفره‌های آب زیر زمینی اشاره کرد وو گفت: مطابق قوانین برنامه ۵ ساله سوم توسعه، تمام سکونتگاه‌های بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت حتماً باید به تصفیه‌خانه مجهز باشند و بتوانند پساب‌ها را قبل از ورود به محیط‌های آبی، تالابی و سواحل تصفیه کنند، اما نتوانسته‌ایم مطابق این قوانین پیش رویم.

درویش به وضعیت ورود پساب و فاضلاب به تالاب انزلی اشاره کرد و گفت: در سفر اخیر خودم به بندرانزلی مشاهده کردم که ۷۱ دهنه فاضلاب شهری به طور مستقیم وارد تالاب انزلی می‌شود و در کنار آن نیز مردم در حال ماهیگیری هستند، بررسی‌ها نشان می‌دهد تقریباً از هر سه نفر اهالی انزلی، دو نفر درگیر بیماری‌های گوارشی هستند و این در حالی است که ما ورود رودخانه‌های زرجوب، گوهر رود و پیربازار از سمت رشت به انزلی را در نظر نگیریم.

وی ادامه داد: در حالی که تمام ماجرا با ۴۰۰ میلیارد تومان برای احداث تصفیه‌خانه در انزلی حل می‌شود اما ۲۰ سال است که مدیران شهری می‌گویند نتوانستیم برای ساخت تصفیه‌خانه انزلی تأمین اعتبار کنیم اما در همان حال هزار میلیارد تومان تخصیص می‌یابد تا در بالادست انزلی، سد لاسک احداث شود و هزار میلیارد تومان دیگر پول می‌دهند تا دی‌اکسید تیتانیوم وارد تالاب کنند برای اینکه از شر رسوب خلاص شوند و نمی‌دانند این دی‌اکسید تیتانیوم یک ماده سرطان‌زاست، پس اگر پول نیست چگونه دو هزار میلیارد تومان در پایین‌دست و بالادست تالاب هزینه می‌کنند اما نمی‌توانند تصفیه‌خانه را راه‌اندازی کنند، این مشکل در بیشتر شهرهای ما وجود دارد.

درویش «گذر از اقتصاد سبز و رسیدن به اقتصاد آبی» را از موضوعات محیط زیستی روز دنیا عنوان کرد و توضیح داد: اقتصاد آبی می‌گوید هیچ ماده زائدی در جهان وجود ندارد، آن ماده زائد که حاصل خروجی یک خط تولید است می‌تواند ماده اولیه یک خط تولید دیگری باشد یعنی به این ترتیب می‌توانیم به توسعه پایدار واقعی برسیم بنابراین برای دستیابی به اقتصاد آبی باید اولویت نخست کشور ما حل مشکل پسماند، پساب، فاضلاب، شیرابه و زباله باشد.

وی به میزان زیاد تولید زباله در کشور اشاره کرد و گفت: به طور متوسط هر ایرانی روزانه ۷۰۰ تا یک کیلوگرم زباله تولید می‌کند، این رقم در دنیا حدود ۵۰ گرم است و با توجه به اینکه ما جزو ۳۰ اقتصاد برتر دنیا هم نیستیم ابعاد فاجعه بیشتر می‌شود یعنی بدون اینکه جزو تولیدکنندگان اقتصادی اول دنیا باشیم، در فهرست تولیدکنندگان اول زباله در دنیا هستیم.

این فعال محیط زیست افزود: در مصرف پلاستیک نیز جزو ۵ جامعه اول جهان هستیم در حالی که هفدهمین جمعیت جهان را داریم، این همه نشان می‌دهد که ما از چنین فرصت بزرگ و آن‌هم بازچرخانی و استفاده مجدد از این سرمایه ملی نه تنها نتوانستیم استفاده کنیم بلکه آن‌را به یک چالش و تهدید بزرگ برای طبیعت و سلامتی فرزندانمان تبدیل کرده‌ایم.

وی ادامه داد: امروزه بهترین وضعیت در زمینه تفکیک زباله از مبدا و تبدیل آن به انرژی را سنگاپور دارد، بعد از آن کشورهای اسکاندیناوی مانند نروژ، سوئد، فنلاند و بعد از ایسلند قرار گرفته‌اند، در میان کشورهای پرجمعیت نیز ژاپن وضعیت بسیار خوبی دارد مقررات سختگیرانه‌ای وضع کرده و بر اساس آن هر شهروند به ازای تولید هر یک گرم زباله، مجبور است مالیات بیشتری بپردازد.

در نتیجه این سیاست‌ها، در شهری مانند توکیو با ۲۵ میلیون نفر جمعیت، شهرداری هر دو هفته یک‌بار زباله‌ها را جمع می‌کند اما در تهران با ۸ تا ۹ میلیون نفر جمعیت، سه بار در روز هم جمع‌آوری زباله داریم اما باز سطح شهر پر از زباله است، چون انگیزه‌ای برای تولید کمتر زباله وجود ندارد.