یکی از میراث‌های قدیمی که به عنوان شناسنامه مناطق غربی و جنوب غربی ایران معرفی می‌شود و از جاذبه‌های طبیعی این مناطق به شمار می‌رود، جنگل‌های بلوطی است که طبیعت استان‌های کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و فارس را قاب گرفته است، قابی که در فرآیند بی‌توجهی انسان در حال پوسیدن است.

جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور و با ۶ میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند. پوشش گیاهی با نوع خاصی از درختان سبز که این روزها حال خوشی ندارد و رو به زوال می رود.

در ایران بلوط مهم‌ترین و فراوان‌ترین گونه درختی موجود در غرب کشور، به ویژه در منطقه زاگرس محسوب می‌شود. بلوط نام گونه‌ای از درختان و همچنین میوه آنهاست. درختان بلوط عمری طولانی دارند که گاه به دو هزار سال نیز می‌رسد و گونه‌های بسیاری از آن در ایران، بومی رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس است.

شتاب زوال جنگل‌های بلوط

زوال یا خشکیدگی بلوط یکی از آسیب های جدی این روزهای جنگل های بلوط است که بین سال های ۸۸ تا ۸۹ در جنگل های زاگرس آغاز شد و به جنگل های استان چهارمحال و بختیاری رسید و هر روز بر وسعت آن در سراسر منطقه زاگرس افزوده می شود. آفتی که به گفته کارشناسان پس از ظهور علائم آن، در فاصله سه تا پنج سال درختان بلوط را به طور کامل خشک می کند.

روند زوال درختان بلوط سرعت گرفته است و قسمت هایی از این جنگل های ارزشمند در حال انقراض هستند. این اتفاق مردمان مناطق غربی و جنوب غربی کشور را غمگین کرده است. مردمانی که با این درختان و طبیعت خو گرفته اند و دیدن زوال این طبیعت بکر خدادادی برایشان غم بزرگی است.

جنگل های بلوط احیا می‌شود؟

یکی از راهکارهایی که می تواند جان طبیعت بکر مناطق غربی و جنوب غربی کشور را نجات دهد، استفاده از روش‌های مولکولی و زیست‌فناوری و عوامل کمک‌کننده به احیای درختان بلوط است. این برنامه یکی از اولویت‌های کارگروه کشاورزی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است.

بنا به گفته مصطفی قانعی دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بررسی عوامل موثر در بحران زوال و خشکیدگی بلوط (تنش‌های زنده و غیرزنده) یکی از اولویت‌های کمیته حفظ جنگل‌های بلوط و منابع طبیعی است. در همین راستا با استفاده از روش‌های مولکولی زیست‌فناوری و عوامل کمک‌کننده و تقویت‌کننده به احیای آنها اقدام می‌شود.

وی گفت: حفظ و ارزیابی ذخایر ژنتیکی و ایجاد بانک ژنی بلوط با استفاده از روش‌های زیست‌فناوری و بررسی جنبه‌های کنترل بیولوژیکی آفات قارچ، حشره و غیره بلوط نیز به صورت جدی در کمیته پیگیری می‌شود، از دیگر اقدامات برای حفظ جنگل‌های بلوط، تولید متابولیت‌های ثانویه دارویی بلوط با استفاده از روش‌های زیست‌فناوری است.

به گفته قانعی، برخی از این اولویت‌ها عملیاتی شده و برخی هنوز در مرحله مطالعاتی است، تلاشمان بر این است همه این موارد را اجرایی کنیم و از این طریق از نابودی جنگل‌های بلوط پیشگیری کنیم.

از دیگر اقدامات ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری دیگر نهادها برای پیشگیری از زوال جنگل‌های بلوط، تشکیل تیم تحقیقاتی است تا این تیم، علل و عوامل بروز زوال این درختان را بررسی و راه‌کارهای احیای آنها را پیدا کند.

البته در این میان مردم بومی نیز دست روی دست نگذاشته‌اند و با راه‌اندازی تشکل‌های خودجوش و مردمی(NGO) فعال، گامی در جهت کُند یا متوقف کردن روند زوال درختان بلوط برداشته‌اند.

به هر حال جنگل‌های بلوط کشور، این میراث گرانبها و کهنه ایرانی روزهای خوبی را تجربه نمی‌کند و به توجه ویژه متخصصان و نخبگان ایرانی نیاز دارد، طبیعتی که می‌تواند جان تازه‌ای به نسل آینده دهد و روح امید و زندگی را به آیندگان تزریق کند.