کشور چهارفصل ایران در کنار کوهستان، دشت و کویرهای زیبا، از نعمت جنگل‌های سرسبز و مراتع پهناور نیز برخوردار است. به گفته کارشناسان وسعت جنگل‌های ایران به ۱۴ میلیون هکتار می‌رسد. در بحبوحه نگرانی‌ها از اثرات مخرب تغییرات اقلیمی بر محیط‌زیست، اصلاح، احیا و حفاظت از این مناطق پوشیده از درخت که به گفته سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بر کیفیت آب آشامیدنی، تأمین انرژی موردنیاز در آینده و طراحی شهرهای پایدار و سلامت نقش دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
آن‌طور که خلیل آقایی معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌گوید، ایران در راستای همسو کردن جنگل‌ها با اهداف توسعه پایدار با فائو برنامه مشترکی داشته و در مورد مسائلی از قبیل بیابان‌زدایی، جنگل‌داری و مبارزه با آفت‌ها و بیماری‌های متوجه جنگل‌های کشور با کارشناسان این سازمان بحث و گفتگوهایی داشته است.
۷۰ سال پیش دغدغه اصلی کارشناسان بر تولید چوب کافی برای تأمین نیاز جهانی بود. از آن زمان تاکنون اما بیش از پیش به اهمیت جنگل‌ها و درخت‌ها در توسعه جهان پی برده‌ایم.
فائو در جدیدترین گزارش خود در مورد وضعیت جنگل‌های جهان ارزیابی جامعی از نقش جنگل‌ها در تحقق اهداف تبیین شده در برنامه مدون توسعه پایدار تا پایان ۲۰۱۸ ارائه داده است.
در این گزارش به تجربیات و آموخته‌های کشورهایی که برنامه‌ها، راهبردها یا سیاست‌هایی را برای بهبود فرآیند جنگل‌داری اتخاذ کرده‌اند، اشاره شده است که می‌توان از آن‌ها برای اصلاح و احیای جنگل‌ها و مراتع کشورمان بهره برد.

** بولیوی؛ استفاده از ظرفیت جوامع محلی در حفاظت از جنگل‌ها
۵۰٫۶ درصد از خاک بولیوی را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند و نرخ سالانه بیابان‌زایی در این کشور ۰٫۳۴ درصد تخمین زده می‌شود. جنگل‌ها چیزی بین ۲٫۲ تا ۳ درصد تولید ناخالص داخلی در این کشور را رقم می‌زنند و چوب منبع اصلی تأمین انرژی برای ۳۰ درصد جمعیت این کشور است.
بولیوی ششمین کشور جهان از لحاظ وسعت مناطق جنگلی است و بنا بر تخمین‌های زده ‌شده، در زمان حاضر سالیانه ۱٫۲ میلیون هکتار از این جنگل‌ها را در اثر قطع درختان، کشاورزی، چرای دام از دست می‌دهد؛ اما جوامع محلی در این کشور راهبردهایی برای مدیریت پایدار جنگل‌ها تدبیر کرده‌اند که هم در راستای اهداف توسعه پایدار قرار دارد و هم از منابع و زمین آبا و اجدادی آن‌ها حفاظت می‌کند.
زاپوکو (Zapocó) یکی از این جوامع است که کاشت درخت و فروش الوار را تحت استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای که از سوی شورای غیرانتفاعی جنگل‌بانی (Forest Stewardship Council) تعیین‌شده، انجام می‌دهد. قطع درختان بر اساس برنامه‌ای بلندمدت انجام می‌شود که به‌موجب آن تنها درختان بالغ برای این کار انتخاب شده و زیستگاه جنگل برای گونه‌های متنوع آن حفظ می‌شود.
مردمان زاپوکو به‌موجب قرارداد چهار ساله‌ای که با شرکت بولیویایی برنده مزایده عمومی یعنی پتونوس (Petonus) بسته، چوب‌های خود را با قیمت مناسب به فروش رسانده و بخشی از درآمد حاصل را به بخش آموزش، سلامت، کشاورزی و سرمایه‌گذاری دوباره در برنامه جنگل‌داری منطقه، صرف می‌کند.
این طرح ابتکاری ضمن حفظ جنگل‌های بومی و درختان آن‌ها، برای اعضای این جوامع محلی نیز منافعی به همراه داشته است. در کنار درآمدزایی و اشتغال‌زایی، پروژه مذکور سالیانه ۱۵۰ دلار برای تأمین نیازهای اساسی خانواده در اختیار ساکنان منطقه قرار می‌دهد.
بولیوی از این طریق ضمن پیشبرد اهداف توسعه اقتصادی و پایدار، به جوامع محلی قدرت بخشیده که نوید آینده‌ای بهتر را می‌دهد.
فائو رمز موفقیت بولیوی را در افزودن مسئله مدیریت پایدار کشاورزی، جنگل‌ها و محیط‌زیست به اهداف اصلی توسعه پایدار خود می‌بیند.

** بورکینافاسو و مبارزه با پدیده فرسایش زمین
جنگل‌ها ۱۹٫۶ درصد از مساحت کشور بورکینافاسو را تشکیل می‌دهند. بارش‌های فراوان و دوره‌های متناوب گرمای شدید این کشور را هم در برابر سیل و هم خشکسالی آسیب‌پذیر می‌کند. جنگل‌داری ۵٫۹ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد که ۹۰ درصد از این مقدار به چوب سوخت (woodfuel) مرتبط است. میزان بیابان‌زایی سالیانه در این کشور در حدود ۰٫۹ درصد تخمین زده می‌شود که عمدتاً به گسترش زمین‌های کشاورزی و چرای بی‌رویه دام‌ها نسبت داده می‌شود.
فرسایش زمین یکی از مشکلات عمده بورکینافاسو در مسیر دستیابی به توسعه پایدار است. آنالیزهای جدید نشان می‌دهد که فرسایش سالیانه ۵۱ هزار و ۶۰۰ کیلومترمربع معادل ۱۹ درصد از زمین‌های این کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خسارت ناشی از این فرآیند با ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی سالیانه این کشور برابری می‌کند.
تلاش‌های بسیاری برای مقابله با این مشکل به کار بسته شده‌ است و این کشور از سال ۲۰۱۶ با اتخاذ برنامه خنثی‌سازی فرسایش زمین (Land Degradation Neutrality) و بالطبع آن تعیین اهداف ملی و شناسایی راه‌هایی برای تحقق آن‌ها تا سال ۲۰۳۰، در پی مبارزه با این مشکل و بهره‌گیری از جنگل‌ها و مراتع این کشور برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار بوده است.
فائو رمز موفقیت بورکینافاسو را در تعهد بلندمدت این کشور به مدیریت منابع طبیعی، قوانین همسو با سنت‌های بومی، اصلاح حق مالکیت زمین برای جوامع بومی، اتخاذ برنامه‌های حفظ زمین و همراهی با پیمان‌های بین‌المللی ارزیابی می‌کند.

** برنامه ملی جنگل در گواتمالا
۳۳ درصد از مساحت گواتمالا را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند و جنگل‌داری ۲٫۵ درصد از تولید ناخالص داخلی در این کشور را شامل می‌شود. عامل اصلی بیابان‌زایی در این کشور چرای بی‌رویه دام‌ها و قطع غیرمجاز درخت است.
دولت این کشور برای مقابله با پیامدهای چنین رویه مخربی، برنامه ملی جنگل (NFP) را تدوین کرده است که چارچوب و دستورالعمل‌های لازم را برای مدیریت پایدار جنگل‌ها تبیین کرده، پشتیبانی‌های فنی، مالی، اقتصادی و سازمانی موردنیاز را از این بخش به عمل آورده، مسائل مربوط به جنگل‌ها را در دستور کار بخش‌های اقتصادی و اجتماعی دولت گنجانده، فرهنگ تولید و حفظ جنگل را ترویج داده و در نقض هماهنگی و هدایت تلاش‌ها در این زمینه ظاهر می‌شود.

** تجربه موفق نپال از اعتماد به گروه‌های بومی
۲۵٫۴ درصد از خاک نپال در تصاحب جنگل‌هاست. این کشور آسیایی در سال ۲۰۱۵ زمین‌لرزه‌ای شدید و در سال ۲۰۱۷ سیلاب‌های فاجعه‌بار را تجربه کرد و در زمان حاضر نیز در معرض وقوع سیلاب و رانش‌های شدید ناشی از فرسایش زمین در درازمدت، قرار دارد. نپال اما در برابر عوامل مؤثر در ایجاد چنین وضعیتی تسلیم نشده و برای مقابله با آن‌ها دست به کار شده است.
دولت این کشور از دهه ۷۰ میلادی رویکرد مشارکتی موفقیت‌آمیزی برای حفاظت از جنگل‌های کشور و مدیریت آن‌ها اتخاذ کرده است که در طی این سال‌ها روزبه‌روز صیقل‌خورده‌تر و کامل‌تر شده است. تاکنون چیزی در حدود ۸۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های نپال به ۲۰ هزار گروه با عنوان گروه‌های Community Forest User واگذار شده‌اند.
محصول این سیاست بُرد – بُرد برای دولت و مردم نپال، رشد صنعت گردشگری و فروش چوب، افزایش درآمد بومی‌ها و به‌ویژه زنان بومی در کنار تشویق به مدیریت پایدار جنگل‌ها بوده است.

با نگاهی گذرا به تجربیات موفق کشورهای مختلف در مدیریت پایدار جنگل‌ها می‌توان از رمز موفقیت آن‌ها که همانا پرورش و استفاده از جوامع بومی در مدیریت این منابع مهم است، پرده برداشت.