روند نابودی مرجان‌های خلیج‌فارس که از یک دهه قبل شدت گرفته و سازمان‌های بین‌المللی و محافل علمی و تحقیقاتی تاکنون بارها نسبت به این روند هشدار داده‌اند حالا حتی به جزایر تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست هم کشیده شده است.

داوود میرشکار، مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: آخرین پایش صورت گرفته روی مرجان‌های جزایر ایران در خلیج‌فارس که از ابتدای سال۹۸ آغاز شده است، ‌نشان می‌دهد بیش از ۹۰درصد مرجان‌های جزیره حفاظت شده شیدور و نیز جزیره لاوان بر اثر نوسات دمایی آب خلیج‌فارس دچار سفید‌شدگی و نابود شده‌اند.

این اظهارات در حالی صورت می‌گیرد که میرشکار سال گذشته نیز اعلام کرده بود بیش از ۹۵درصد مرجان‌های جزایر خارک، خارکو و نایبند تا عمق ۵متری آب سفید شده‌اند و روند سفیدشدگی مرجان‌ها به مرجان‌های پایین‌تر از این عمق هم کشیده شده است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد اوضاع مرجان‌ها در دیگر جزایر ایران هم چندان مطلوب نیست. همچنان که روز گذشته یک استاد دانشگاه و پژوهشگر در حوزه اقیانوس‌شناسی نیز علاوه بر جزیره شیدور نسبت به نابودی جزایر هندورابی و لارک هشدار داد.

تغییرات اقلیم و افزایش دمای آب ازجمله چالش‌هایی است که منجر به سفید شدن مرجان‌ها می‌شود. تک‌سلولی‌های موجود در مرجان‌های سخت به‌نام «زئوگزانتله» انرژی خورشیدی را دریافت می‌کنند و باعث ایجاد دیواره آهکی در مرجان‌ها می‌شوند و زمانی که آب دریا گرم می‌شود این تک‌سلولی‌ها از درون مرجان‌ها به بیرون پرتاب شده و در نتیجه مرجان‌ها سفید شده و از بین می‌روند. درصورتی‌که طول دوره گرما افزایش یابد، مرجان‌ها به وضعیت اولیه باز‌نمی‌گردند و سفید باقی می‌مانند.

میرشکار اما به همشهری می‌گوید:‌ افزایش دمای آب خلیج‌فارس بر اثر تغییر اقلیم و ساخت و سازهای صورت گرفته در سواحل مرجانی تاکنون بیشترین آسیب‌ها را به مناطق مرجانی ایران وارد کرده است. به‌گفته او آلودگی‌های نفتی، تخلیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی به دریا و گردشگری غیرمسئولانه مزید بر علت شده و باعث نابودی مرجان‌ها می‌شود اما پدیده سفیدشدگی مستقیما بر اثر نوسانات دمایی آب دریا ایجاد می‌شود که به گفته این مقام در چند سال گذشته شدت گرفته است.

میرشکار می‌افزاید: حداکثر دمای قابل تحمل برای مرجان‌ها دمای ۳۲درجه است اما دمای آب دریا در سال‌های اخیر تا ۳۴درجه و گاه بیش از این هم رفته و مرجان‌ها نهایتا تا ۲هفته می‌توانند این شدت گرمای آب را تحمل کنند در غیراین صورت سفید شده و از بین می‌روند.

او درباره پیامدهای نابودی مرجان‌ها می‌گوید: ‌مناطق مرجانی قلب دریاها محسوب می‌شوند و اگر از کار بیفتند تنوع زیستی و منابع شیلاتی نابود می‌شود. او با اشاره به کاهش ذخایر آبزیان خلیج‌فارس در سال‌های اخیر می‌افزاید:‌ مطمئنا تغییر اقلیم و نابودی مرجان‌ها در این فرایند دخالت داشته ولی از این مهم‌تر تلاش صیادی از نوع غیرمسئولانه و غیرمجاز است که روزبه‌روز در این پهنه آبی در حال گسترش است و منابع آبزیان را با بحران مواجه ساخته است.

میرشکار تأکید کرد: آبسنگ‌های مرجانی، جنگل‌های حرا، مناطق جزر و مدی و علف‌های دریایی از مهم‌ترین زیستگاه‌های دریایی هستند که حیات بسیاری از آبزیان به این مناطق وابسته است و نابودی اینها منجر به نابودی همه آبزیان می‌شود.

این مقام درباره وضعیت دیگر جزایر ایرانی از نظر مرجان‌ها می‌گوید: ما هرساله وضعیت مرجان‌های خلیج‌فارس را پایش می‌کنیم و این طرح همچنان در دست انجام است و به اتمام نرسیده. فعلا درحال ارزیابی مرجان‌های جزایر هنگام، ‌قشم، ‌کیش و لارک هستیم که به گفته کارشناسان از این ۴مورد شرایط در کیش تاحدی بهتر از بقیه است که ‌باید تا پایان مطالعات صبر کنیم و بعد نتایج قطعی را اعلام می‌کنیم.

کارشناسان می‌گویند اگر مرجان‌ها نابود شوند خلیج‌فارس با بحران جدی تنوع زیستی و نابودی منابع شیلاتی مواجه می‌شود. با این حال سازمان محیط‌زیست پیش از این اعلام کرده بود ۹۰ درصد آبسنگ‌های مرجانی جزایر خارکو، خارک و فارسی به حدی سفید شده‌اند که دیگر قابل برگشت نیست.

در سال۲۱۰۵، تحقیقات یک زیست‌شناس دریایی به‌نام جان برت نشان داد که آبسنگ‌های مرجانی خلیج‌فارس بیش از هرجای دیگری در دنیا تحمل نوسانات دمایی را دارند و یافتن علت آن را امیدی برای احیای صخره‌های مرجانی در دنیا دانسته بود.

اما پ‍ژوهش‌های سازمان محیط‌زیست و مرکز ملی اقیانوس‌شناسی و مراکز دانشگاهی در چند سال اخیر نشان داده حتی مرجان‌های خلیج‌فارس هم زیر بار نوسانات دمایی و ساخت و سازها در سواحل هر سال بیش از گذشته نابود می‌شوند.

خفگی مرجان‌ها در جزیره لارک و سفیدشدگی در شیدور

حمید رضایی، پژوهشگر حوزه اقیانوس‌شناسی می‌گوید: مطالعات میدانی نشان می‌دهد مرجان‌های شاخ گوزنی جزیره شیدور استان هرمزگان به‌طور کامل از بین‌رفته و موج‌شکن‌های جزیره «لارک» با انتشار رسوبات به دریا موجب خفگی مرجان‌های این منطقه شده است.

رضایی با بیان اینکه مناطقی مانند خلیج‌فارس و دریای سرخ همانند آزمایشگاه جهانی است و سایر کشورها می‌توانند در درازمدت اثرات تغییرات اقلیم روی مرجان‌ها را مشاهده کنند، اظهار کرد: برخی از گونه‌های مرجانی تا حدی خود را با شرایط آب گرم سازگار و مقاوم کرده‌اند، ولی برخی از گونه‌ها مانند مرجان‌های «شاخه‌گوزنی» به تغییرات اقلیم حساس بوده و سازگاری کمی با این پدیده دارند و در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

این محقق بیولوژی دریا با اشاره به مطالعات میدانی انجام شده روی صخره‌های مرجانی خلیج‌فارس، گفت: در مطالعات میدانی در جزیره شیدور هرمزگان که در سال۱۳۸۷ انجام شد، دریافتیم که تنها ۲۳درصد از مرجان‌های این جزیره زنده هستند، اما هم‌اکنون این میزان به ۱۳درصد رسیده است. در این جزیره، مرجان‌های شاخ گوزنی به‌طور کامل نابود شده است؛ ضمن آنکه گردشگرانی که به این منطقه وارد می‌شدند اقدام به کندن این مرجان‌ها می‌کردند.

او با بیان اینکه اخیراً براساس حکم دادگستری، ورود گردشگران به این جزیره ممنوع شده است، افزود: این در حالی است که این جزیره جزو نخستین جزایر حفاظت شده اعلام شد، ولی نهادی نیست تا از محیط‌زیست دریایی این جزیره حمایت کند. ممانعت از ورود گردشگران به این جزیره هر چند دیر است، ولی می‌تواند برای حفاظت از این جزیره مناسب باشد.

او با تأکید بر اینکه اقدامات تخریب‌کننده مرجان‌های خلیج‌فارس همچنان ادامه دارد، یادآور شد: من به سازمان عمران کیش پیشنهاد کردم که سایت مرجانی شرق کیش به‌مدت ۶‌ماه تا یک سال مسدود شود.

این اقدامی است که در کشورهایی چون تایلند و فیلیپین برای حفاظت از مرجان‌ها انجام شده است. این امر در راستای کاهش فشارهای زیست‌محیطی روی مرجان‌های خلیج‌فارس است. رضایی، ورود آلودگی‌های نفتی و صوتی کشتی‌ها و قایق‌ها در خلیج‌فارس را از دیگر معضلات این منطقه ذکر کرد و افزود: خوشبختانه از ۳‌ماه قبل جزیره کیش صاحب «محیط‌بانان دریایی» شده است. البته تعداد آنها کافی نیست، ولی در این زمینه اقدام مفیدی انجام شده است.