تا همین یک دهه قبل که هنوز احتمال بحرانی شدن دریاچه ارومیه خیلی جدی گرفته نمی شد و کسی باور نمی کرد که خشکی به این زودی در این پهنه آبی لنگر اندازد، سطح آب دریاچه در بسیاری از طول ۱۵۰ کیلومتری و عرض ۵۰ کیلومتری آن، انباشته از موجودات ریز کوچکی به نام «آرتمیا» بود که گفته می شد ارزش زیادی دارد.
آن هنگام شایع بود که ژاپنی ها حاضر بودند در ازای بهره برداری چندساله از منابع آرتمیای دریاچه ارومیه که با نام علمی «آرتمیا ارومیانا» شناخته می شود، روی این پهنه آبی در محل فعلی پل – جاده شهید کلانتری، پل شیشه ای بزنند.
در آن سال ها، «آرتیما» به عنوان غذای میگو و دیگر آبزیان صادر نیز می شد و وجود این سخت پوست ریزاندام از دلایل اصلی حضور پرتعداد فلامینگو ها در اقصی نقاط دریاچه ارومیه بود که جلوه رویایی به آن می داد.
هر چند یافته های علمی نشان می دهد که «آرتمیا» به دلیل خشکی و شوری بیش از اندازه دریاچه ارومیه از بین نرفته و می تواند سال های به صورت «سیست» در مصب رودخانه های منتهی به دریاچه ادامه حیات دهد، اما با توجه به نیاز بخش «آبزی پروری» کشور به این موجود ریز، پرورش آن در سال های اخیر در استخرهای خاکی نیز آزمایش شد.
با این نگاه بود که رییس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور مهر ماه پارسال، تولید آرتمیا در استخرهای خاکی و آب های شور به سبب مشکلات دریاچه ارومیه را راهی برای تامین غذای زنده آبزیان دانست؛ طرحی که اکنون بخش خصوصی در استان کرمان آن را آغاز کرده است.
«محمد پورکاظمی» اعلام کرد: غذای زنده آبزیان همچون آرتمیا و لارو پشه شیرونومید از زمان لاروی در صنعت میگو استفاده می شود.
با این وجود به دلیل اینکه دریاچه ارومیه، منبع اصلی و طبیعی پرورش آرتمیا در ایران شناخته می شود، بازگشت و زاد و ولد این سخت پوست ریزنقش می تواند خبر خوشی از احیای این پهنه آبی و بازتولد زیبایی ها و جاذبه های آن در سال های پیش رو باشد.

** بارش های بهاری، آرتمیای دریاچه ارومیه را احیا کرد
رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور وابسته به موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران اعلام کرد: افزایش حجم ورودی آب و کاهش شوری منجر به بهبود شرایط دریاچه ارومیه و منجر به احیای آبزیانی همچون «آرتمیا»، «فیتوپلانگتون ها» و «جلبک دونالیلا» شده است.
«علی نکویی فرد» در گفت و گو با ایرنا افزود: در نمونه گیری های اواخر اسفندماه سال ۹۷ برای نخستین بار پس از سال ها نخستین سیست آرتمیا (تخم) و ناپلی آرتمیا (نوزاد) مشاهده شد که به تازگی نمونه های بلوغ یافته آن نیز در دریاچه ارومیه دیده شده است.
وی یکی از علت های تولید آرتمیا را کاهش یک سومی شوری آب دریاچه ارومیه دانست و گفت: پیش از این دریاچه ارومیه دارای ۴۲۰ گرم شوری در یک لیتر آب بود که با بارش های اخیر میزان شوری در مناطق مختلف بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ گرم در لیتر شده و شرایط محیطی حاکم بر دریاچه ارومیه نشان می دهد که چرخه جدید زندگی در این دریاچه در حال شکل گیری است.
وی اضافه کرد: همچنین با افزایش غذا برای آرتمیا، شرایط برای تولید و تکثیر حتی در دمای پایین آب فراهم شده است؛ به طوری که آرتمیا در دمای بین ۱۷ تا ۲۷ درجه سانتی گراد و شوری بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ گرم در لیتر تکثیر پیدا می کند اما اخیرا آرتمیا در دمای ۱۳ درجه سانتی گراد نیز تکثیر می شود.
رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور، براین باور است که آرتمیا که غذای پرندگان مهاجر، پلکان ها، ماهیان خاویاری ، ماهیان سردآبی و گرمابی است در شرایط خوب نسل زنده زایی می کند اما در شرایط بد تخم ریزی انجام می د هد.
نکویی فرد گفت: اکنون دریاچه یوتا آمریکا بزرگترین دریاچه نکمی با بزگترین منبع آرتمیا در دنیا به شمار می رود که دارای آرتمیای فرانسیس کانا است که سالانه ۲۰۰۰ تن تولید و صادر می شود.
به گفته وی، البته آرتمیای پرورشی نیز مربوط به کشورهای ویتنام و تایلند است.
وی تشریح کرد: دریاچه ارومیه ایران دارای آرتمیای اورمیانا قبل از خشکیدگی دومین دریاچه نمکی پس از دریاچه یوتای امریکا بود که ما تلاش داریم بقای دریاچه و جاندارانش را حفظ کنیم.
رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور افزود: در بهمن ماه سال ۹۷ بانک ژن ارتمیا در مرکز تحقیقاتی آرتمیای کشور وابسته به موسسه تحقیقات علوم شیلاتی در کنار دریاچه راه اندازی شد که نمونه های ۱۷ منطقه دارای آرتمیای کشور و بیش از ۴۲ منقطه جهان را جمع آوری و نگهداری می کند.
به گفته وی، این بانک ژن آرتمیا بعد از بانک ژن دانشگاه گنت بلژیک دومین بانک ژن در دنیا به شمار می رود.
نکویی فرد گفت: امسال بحث تعیین هویت ژنتیکی، صدور شناسنامه ژنتیکی و کدبندی آرتمیای ایران را در اولویت قرار داده ایم.

**شرایط دریاچه ارومیه برای زندگی آرتمیا مناسب شده است
معاون محیط طبیعی اداره‌ کل حفاظت محیط ‌زیست آذربایجان‌شرقی نیز گفت: امسال با توجه به این‌که شرایط آبی دریاچه ارومیه مناسب بوده و آب زیادی از حوضه‌ به پیکره‌ی دریاچه تزریق می‌شود، شرایط برای زندگی آرتمیا ارومیانا بسیار مناسب شده است.
میرمحسن حسینی قمی با بیان این‌که «آرتمیا ارومیانا»، گونه‌ سخت پوست آندمیک دریاچه‌ی ارومیه است، اظهار کرد: این موجود زنده مهم‌ترین حلقه‌ی زنجیره‌ی غذایی اکوسیستم بوده و حیات پرندگان آبزی به این گونه‌ی غذایی وابسته است، این موجودات به دلیل این‌که می‌توانند در شرایط نامساعد به حالت سیست و غیرفعال تبدیل شوند براین اساس طی سال‌های زیادی به بقای خود ادامه می‌دهند.
وی افزود: با توجه به این‌که دریاچه‌ی ارومیه در قسمت انتهای حوضه‌ی آبریز قرار گرفته است و رودخانه‌های آب شیرین نیز به این دریاچه وارد می‌شود، به همین دلیل در مصب رودخانه‌ها شرایط شوری مناسب برای فعالیت آرتمیا ارومیانا فراهم می‌شود و در مصب رودخانه‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد، زمانی که شرایط آبی برای زندگی آرتمیا ارومیانا مناسب می‌شود، زاد آوری آن افزایش می‌یابد.
معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط ‌زیست آذربایجان‌شرقی با بیان این‌که آرتمیا ارومیانا به سختی منقرض می‌شود، افزود: این گونه‌ی آبزی می‌تواند چند دهه به طور سیست خود را حفظ کند و می‌تواند به محض فراهم شدن شرایط مناسب مجددا به فعالیت و حیات خود ادامه دهد، هر سال از رودخانه‌ها آب به دریاچه تزریق می‌شد و معمولا در این مصب‌ها آرتمیا ارومیانا فعالیت می‌کرد.
وی در خصوص فعالیت آرتمیا ارومیانا بعد از ۱۵ سال در بندر قبادلوی عجب شیر، گفت: به طور دقیق نمی‌توان اذعان کرد که آرتمیا ارومیانا چند سال در این بندر فعالیت نکرده است ولی با توجه به مصب رودخانه‌ی قلعه چای و ورود آب از آن به دریاچه، آرتمیاارومیانا نیز به فعالیت خود آغاز کرده است و در حال حاضر این موجودات در بندر قبادلو مشاهده می‌شوند.
وی در خصوص بازگشت مجدد فلامینگوها به دریاچه‌ی ارومیه، اظهار کرد: فلامینگوها همه ساله و در تمامی فصول در دریاچه ارومیه حضور داشته و زندگی می‌کنند و در حال حاضر نیز در برخی مناطق استان از جمله شهرستان بناب به حیات خود ادامه می‌دهند.

** کاربرد آرتمیا در زیست شناسی گسترده است
پژوهشگر مرکز رفرانس جهانی آرتمیا در دانشگاه گنت – Gent – بلژیک نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بر اساس یافته های جدید، آرتمیا در تحقیقات بیولوژیکی – زیست شناسی – شامل مطالعات ژنتیکی و میکروبیولوژیکی – میکروب شناسی – کاربردهای گسترده ای دارد.
پروفسور ژیلبرت وان استاپن (Gilbert Van Stappen) افزود: آرتمیا همچنین در کشاورزی و تحقیقات مرتبط با علم تغذیه نیز استفاده می شود.
وی با اشاره به اینکه ایران منابع آرتمیای مختلفی دارد، اما هیچ یک به اهمیت و بزرگی دریاچه ارومیه نمی رسد، اضافه کرد: تولید آرتمیا در حاشیه دریاچه ارومیه و در مناطق کم عمق مستعد در زمان حاضر از لحاظ علمی ممکن به نظر می رسد اما به مطالعه دقیق تر نیاز دارد.
وی بیان کرد: طبق دیدگاه محققان احیای قسمتی از دریاچه ارومیه منطقی تر و عملی تر به نظر می رسد و البته این تصمیم حیاتی به ملاحظه های سیاسی و سرمایه گذاری های مالی مطلوب بستگی دارد.
به گزارش ایرنا آرتمیا یا میگوی آب شور، موجود ظریف و کوچکی از رده سخت پوستان بوده که به زندگی در آب های شور عادت کرده است اما در شرایط طبیعی به دلیل بالا رفتن غلظت نمک دریاچه، این موجود زنده امکان حیات در بخش عمده ای از این دریاچه را ندارد.
به گفته محققان داخلی، آرتمیا در شوری حداکثر ۲۲۰ گرم در لیتر می تواند زیست کند ولی اکنون وضعیت شوری دریاچه ارومیه به دلیل افزایش دما و کاهش بارندگی به ۳۴۸ گرم بر لیتر رسیده است.
میزان آرتمیای زنده موجود در هر لیتر از آب دریاچه ارومیه به صفر رسیده است و در آخرین پایشی که در اول اردیبهشت سال جاری در دریاچه ارومیه انجام شد، در هر لیتر از آب دریاچه ۲۸٫۸ عدد سیست آرتمیا، ۰٫۳ عدد جلبک /غذای آرتمیا/ و ۳۴۸ گرم نمک مشاهده شد.
سالانه ۲۰ تن آرتمیا از مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در آذربایجان غربی و ۱۸۰ تن نیز در تنها مرکز بخش خصوصی واقع در کرمان برداشت می شود؛ در حالی که در اوایل دهه ۱۳۸۰ از محل مجوزهای صادره برای بهره برداری از پنج درصد دریاچه ارومیه، سالانه پنج هزار تن آرتمیای زنده و یک هزار تن سیست مرطوب آرتمیا برداشت می شد.
طبق گزارش ها، قیمت هر کیلوگرم آرتمیا در بازارهای جهانی با توجه به کیفیت آن حدود ۱۲۰ تا ۲۰۰ دلار است.
بارش های اخیر باران در کشور موجب افزایش ۲ برابری حجم و تراز آب دریاچه ارومیه و به تبع آن فراهم شدن امکان بازگشت آرتمیا به این پهنه آبی شده است.