کم خونی فقر آهن بیماری شایعی است که بر طبق آمار در مادران باردار ۳۰درصد ،در دخترانی که در سنین بلوغ هستند ۳۰ درصد و در کودکان زیر پنج سال وافراد مسن به نسبت کمتری گزارش شده است.دکتر کوروش جعفریان عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این خصوص گفت:این بیماری به علل متفاوتی ایجاد می‌شود ودر هر سن عامل موجب بیماری متفاوت است.بطور مثال در فرد سالمند بیشتر مسأله سوء جذب دخیل است ودر دختران نوجوان دفع مقادیر خون منجر به کم خونی است هرچند مشکلات تغذیه‌ای هم دخیل است.در مادران باردار افزایش نیاز به مقادیر آهن موجب کم خونی می‌شود.از این رو می‌توان به راحتی متوجه این امر شد که عوامل متعدد در این زمینه دخالت دارد ونمی‌توان با یک تشخیص در علت یابی موفق عمل کرد.در درمان کم خونی با استفاده ازدرمان ریشه‌ای قادر خواهیم بود برای مدت طولانی جلوی بیماری مقاومت ایجاد کنیم لیکن اگر درمان ریشه‌ای نباشد، مجبور به تحت نظر گرفتن بیمار برای سالهای طولانی هستیم.

علائم بیماری

وی در خصوص علائم شایع کم خونی عنوان کرد: علائم انواع کم خونی بسیار به یکدیگر نزدیک است.کم خونی با هر علتی ایجاد شود از فقر آهن ، کمبودتغذیه ،کمبود مس ،اسید فولیک وحتی کمبود ویتامین آ علائمی یکسان دارد. مهمترین علامت کم خونی خستگی است ودلیل آن عدم رسیدن اکسیژن کافی به بدن است ؛بی حالی،رنگ پریدگی وناتوانی در انجام کارها وفعالیت‌های ساده ورزشی،خلق وخوی عصبی وحساس ، کم تحملی،خواب آلودگی در روز وناتوانی در خواب شب،خواب رفتگی دست وپا وسرد شدن اندامهای انتهایی دست وپا از علائم اولیه بیماری است واگر بیماری شدید باشد تیرگی زیر پلک چشم و مشکلات پوست وناخنها دیده می‌شود.

سوءجذب آهن مشکل سالمندی

دکتر جعفریان افزود: کم خونی ناشی از سوء جذب در بررسی‌های اولیه به راحتی قابل شناسایی است زیرا اغلب فردی که به طور معین ومشخص مقادیر روزانه آهن را دریافت می‌کند واز طرفی دفع آهن هم از بدن او کم است مشکوک به سوءجذب است. ساده ترین راه ارزیابی ازطریق بررسی وضع تغذیه است ؛این مسأله نیاز به انجام آزمایش‌های خاصی ندارد وبه راحتی قابل شناسایی است. لازم به ذکر است که معمولا سوءجذب آهن در سنین بسیار بالاترایجاد می‌شود ودر نوجوانان وجوانان این عارضه کمتر رخ می‌دهد.افراد مسن به دلیل ابتلا به سوء تغذیه در سیستم گوارشی دچار اختلال می‌شوند وهمین اختلال منجر به سوء جذب می‌شود. بنابراین سوء جذب در سایر افراد مورد شناسایی قرار نمی‌گیرد ونیازی به انجام آن نیست.

نگران وجود سرطان نباشید

این متخصص تغذیه ضمن اشاره به این نکته که کم خونی فقر آهن نمی‌تواند ناشی از وجود یک بدخیمی باشد اظهار داشت: زمانی که فردی دچار سرطان خون باشد وکم خون شود با یک بررسی ساده آزمایشگاهی قابل بررسی است. کم خونی فقر آهن یک مشکل تغذیه‌ای است که یا بر اثر دریافت ناکافی ویا به علت دفع زیاد مقادیر آهن ایجاد می‌شود ودر مواردی هم همانطور که اشاره شد فرد مبتلا سوء جذب داشته ویا در مواردی نیاز بالای مقادیر آهن مانند ایام بارداری موجب این کمبود می‌شود .این چهار علت در کم خونی ها رخ می‌دهد ومرتبط با کم خونی بر اثر بیماری‌های وخیمی نظیر سرطان نیست.

عوارض بی توجهی به درمان

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بسیار بر درمان به موقع کم خونی تصریح کرد:در سنین مختلف عوارض عدم درمان به موقع بیماری متفاوت است. در ایام کودکی اگر فردی مبتلا به این کمبود باشد اولین مشکل وقفه در رشد است واین کودکان از همسن وسال‌های خود کوتاه تر بوده ،عضلات کوچکتر داشته ووزن کمتری خواهند داشت. از طرفی به دلیل نقش آهن در سیستم عصبی کودک دچار عدم تمرکز کافی شده وبه لحاظ تحصیلاتی عقب می‌افتد. بسیاری از این کودکان قادر به انجام کارهایی که سایر همسالان انجام می‌دهند نیستند.در سنین بالاتر و در نوجوانی افت تحصیلی بیشتر شایع می‌شود ورشد نوجوان به دلیل کمبود آهن پایین تر از استعداد ژنتیکی واقعی خواهد شد.اختلالات رفتاری ،پرخاشگری ،تند مزاجی وحساسیت در برابر عکس العمل اطرافیان از علائم دیگر این بیماری است که نشان دهنده عدم کنترل فرد بر احساسات رفتاری در نتیجه کاهش سطح آهن بدن است.

درمان تغذیه ای تلفیقی

وی افزود: خط اول درمان کم خونی تصحیح تغذیه است؛مگر اینکه فرد دچار کم خونی شده باشد که در این حالت کمبود آهن مطرح نیست وفرد به کم خونی رسیده است. زمانی که کم خونی به وجود می‌آید مجبور به استفاده از مکمل‌ها هستیم.زیرا از نظر غذایی دیگر نمی‌توان دوز کافی از دست رفته را جبران کرد.اولین درمان در کم خونی درمان با مکمل‌های غذایی است وزمانی که قصد پیشگیری داشته باشیم قطعا تغذیه کمک کننده است. استفاده از منابع مفید غنی از آهن وموادی که به جذب بهتر آهن کمک می‌کنند قطعا موثر است .دو منبع مهم آهن در مواد غذایی گروه غذایی حیوانی وگیاهی هستند که بدون شک غذاهای حیوانی کیفیت بالاتری در این زمینه دارند این مواد عبارتند از مرغ،ماهی،گوشت قرمز و امحا واحشای داخلی دیگر نظیر جگر ،دل وقلوه.که منابع بهتری از آهن هستند.لیکن باید بدانیم علاوه بر اینکه این مواد منابع خوبی از آهن هستند حاوی یک سری مواد دیگر هستند که برای سلامت خیلی مناسب نیستند مانند کلسترول وچربی‌های اشباع. بنابراین توصیه می‌شود تمام افراد کم خون بیماری راتنها از طریق منابع حیوانی تأمین نکنند وبهتر است حداقل ۵۰ درصد منبع آهن افراد از طریق مصرف مواد غذایی گیاهی باشد مانند حبوبات وسبزیجات وخشکبارواستراتژی تغذیه‌ای ما بر اساس تلفیق مصرف مواد حیوانی وگیاهی باشد.البته گاهی افراد به دلیل وجود برخی از بیماری‌ها نظیر مشکلات کبدی ،کلیوی،اسیداوریک واوره بهتر است از طریق دریافت مکمل نیاز آهن خود را تأمین کنند.

این استراتژی درستی نیست که ظروف پخت وپز فرد را تبدیل به آهن بکنیم تا آهن را از این راه تأمین کند زیرا در کنار این ماده امکان ورود ترکیبات سمی دیگری به غذا وجود دارد که بسیار مضرتر از کمبود آهن است

غنی سازی مواد غذایی به آهن

این متخصص تغذیه در خصوص ضرورت مصرف قرص‌های مکمل آهن در دوران قاعدگی بیان کرد: در سیستم بهداشتی زمانی که احساس شود شیوع یک بیماری بالا است اقدام به درمان کلی افراد می‌شود.به طور مثال برای تمام کودکان زیر دو سال ویتامین آ د تجویز می‌شود ودلیل این مسأله شیوع بیماری در کودکان در این سنین است.در مورد آهن هم وضع به همین صورت است واز این رو دریافت آهن به طور مثال در حد ۱۸ میلی گرم در روز برای دخترخانمی هم که کمبودی نداشته باشد عارضه جدی ندارد ونمی‌تواند نگرانی ایجاد کند مگردر فرد که مبتلا به بیماری تجمع آهن که بسیار هم نادر است باشد.از طرفی این استراتژی درست است زیرا در بعضی ازکشورها نه تنها به دختران در این ایام مکمل می‌دهند بلکه مواد غذایی خود را غنی از آهن می‌کنند تا دریافت آهن کافی برای رشد نوجوان موجود باشد.

ظروف آهنی برای طبخ غذا

دکتر جعفریان در انتها در خصوص یک باور سنتی نسبت به دریافت آهن توضیح داد: از گذشته دیده شده بود که افرادی که طبخ غذای خود را با استفاده از ظروف آهنی انجام می‌دادند آهن بالاتری دریافت کرده‌اند.این مسأله طبیعی است زیرا آهنی که مورد نیاز بدن است همان آهنی است که در فلز وجود دارد. لیکن این استراتژی درستی نیست که ظروف پخت وپز فرد را تبدیل به آهن بکنیم تا آهن را از این راه تأمین کند زیرا در کنار این ماده امکان ورود ترکیبات سمی دیگری به غذا وجود دارد که بسیار مضرتر از کمبود آهن است.توصیه این است که افراد در ظروف بهداشتی ومناسب غذای خود را تهیه کنند واز طرف دیگر نیازنیست کمبود آهن را در حال حاضر از راه فلز جبران کنند زیرا اشکال مناسب درمانی این کار وجود دارد. در سطح لزوم توصیه ما به غنی سازی مواد غذایی افراد جامعه ودر صورت کمبود هم نیاز به مکمل درمانی زیر نظر متخصصین است.