رشد بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی در گرو پایداری و کارکرد صحیح در محیط زیست معنا پیدا می کند.
تا چند دهه قبل نگاه ها به مقوله محیط زیست تا این حد پررنگ و حساس نبود و در کشورمان، توجه غالب به پیشرفت‌ های اقتصادی، صنعتی و اجتماعی در چند دهه گذشته سبب شد تا از محیط زیست بیش از ظرفیت و توان منابع آن بهره‌برداری شود، موضوعی که پیامدهای مخربی را در این عرصه برجای گذاشت.
این وضعیت در سایر مناطق دنیا نیز وجود داشت اما بیشتر آنها به ویژه کشورهای توسعه یافته بعد از یک دوره فشار بر محیط زیست به این نتیجه رسیدند که برای ادامه حیات به این منابع نیاز دارند و در نتیجه، رویکرد خود را در جهت حفظ آنها تغییر دادند.
شواهد نشان می دهد که در ایران پیش از انقلاب نیز وضعیت محیط زیست و منابع طبیعی آن چندان مناسب نبود، به طوری که در برنامه های عمرانی از مباحث محیط زیست تنها به کلیاتی درخصوص حفاظت از جنگل ها پرداخته می شد.
بعد از انقلاب اسلامی جایگاه محیط زیست در برنامه پنجم توسعه به یکی از محورهای اصلی این برنامه تبدیل شد به طوری که در بخش توسعه ای منطقه ای این برنامه ۷ ماده با ۱۱ موضوع مهم محیط زیستی به تصویب رسیده است.
در مجموع، در برنامه های پنج ساله کشور، جایگاه محیط زیست در برنامه های توسعه بعد از انقلاب نسبت به برنامه های عمرانی قبل از انقلاب، هم از نظر کمی و هم کیفی، افزایش قابل ملاحظه ای یافته است و مسلم آن که ورود برنامه های محیط زیست در سطح کلان کشور تاثیر بسزایی در عملکرد زیست محیطی در سطح جامعه خواهد داشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چند سال رویکرد جهادی و خودکفایی در محصولات کشاورزی فشار زیادی بر محیط زیست و منابع طبیعی کشور وارد کرد اما در نهایت دولتمردان به این نتیجه رسیدند که محیط زیست کشور دیگر توان تحمل فشار بیشتر را ندارد و از این رو درصدد حفاظت از آن برآمدند که بر این اساس، اقدامات ارزنده ای انجام شد و می توان تا حدودی تاثیر آن را در جامعه دید.

*** تصویب اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی برای حفاظت از محیط زیست
تصویب اصل ۵۰ قانون اساسی درباره حفاظت از محیط زیست یکی از این اقدامات ارزنده است که بر اساس آن گفته شده است حفاظت‏ محیط زیست‏ در جمهوری‏ اسلامی که‏ نسل‏ امروز و نسل ‌های‏ بعد باید در آن‏ حیات‏ اجتماعی‏ رو به‏ رشدی داشته‏ باشند، وظیفه‏ عمومی‏ تلقی‏ می ‏شود. از این‏ رو فعالیت‌های‏ اقتصادی‏ و غیر آن‏ که‏ با آلودگی‏ محیط زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ آن‏ همراه باشد، ممنوع‏ است.
در این قانون استفاده از ظرفیت اخلاق، حقوق و حفظ طبیعت، جرایم محیط زیستی و متولیان محیط زیست مشخص شده است.

*** ابلاغ سیاست های کلی نظام از سوی مقام معظم رهبری درباره محیط زیست
با توجه به اهمیت حفظ محیط زیست و حساسیت مقام معظم رهبری مبنی بر حفاظت از آن ، سیاست های کلی نظام درباره محیط زیست تصویب و توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد.
در این سیاست ها به مواردی همچون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، مدیریت پسماند، هوای پاک، ایمنی زیستی ، حفاظت از تالاب ها و حفاظت از آب و خاک تاکید شده است.

*** ارتقاء سطح و ساختار حفاظت از محیط زیست
با توجه به افزایش جمعیت، برجسته شدن حفاظت بیشتر از منابع طبیعی و محیط زیست موجب ارتقای سطح و ساختار حفاظت از این عرصه ها شد به طوری که یگان حفاظت محیط زیست در کشور شکل گرفت و محیط بانان بدنه اصلی این یگان تعیین شدند و اکنون حدود سه هزار محیط بان در کشور وظیفه حفاظت از عرصه های طبیعی و محیط زیست را برعهده دارند.
با توجه به این که حفظ محیط زیست بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی یک مقوله عمومی است ، در بیشتر استان های کشور ادارات و نمایندگی های محیط زیستی ایجاد شد.

*** تاسیس صندوق ملی محیط زیست
تغییرات آب و هوایی و استفاده بی رویه از منابع طبیعی و محیط زیست در دنیای امروز باعث شد تا خطر از بین رفتن منابع پایه به عنوان تهدیدی جدی در دنیا محسوب شود بر این اساس، کشورها به سمت توسعه پایدار حرکت کردند، در ایران نیز توجه به این موضوع با آغاز محدودیت های ایجاد شده در منابع طبیعی کشور، به عنوان یک ضرورت مطرح شد.
بر این اساس در سال ۱۳۹۳ صندوق ملی محیط زیست با هدف کمک به کاهش آلاینده های محیط زیستی، جلوگیری از تخریب، حفاظت از منابع طبیعی و احیاء و بهره برداری پایدار از منابع پایه و محیط زیست و تنوع زیستی تاسیس شده است.

***درج مفاهیم زیست محیطی در کتاب های درسی
همچنین اقدامات فرهنگی گسترده ای برای ایجاد حساسیت و توجه به محیط زیست صورت گرفته است که درج مفاهیم محیط زیستی در کتب درسی و تدوین کتاب انسان و محیط زیست تا برگزاری سالانه نمایشگاه های فناوری های جدید محیط زیستی، صنایع سبز، جایزه ملی محیط زیست و جشنواره بین المللی فیلم سبز برخی از این اقدامات فرهنگی است.

*** افزایش تعداد سازمان های مردم نهاد محیط زیستی
مشارکت مقوله بسیار مهمی است که امروزه دولت ها در دنیا به اهمیت آن پی برده اند، امروزه ارتباط مردم با حکومت و دولت ها و جلب مشارکت هر چه بیشتر مردم در امور مختلف از طریق نهادهایی صورت می گیرد که به سازمان های مردم نهاد معروف هستند.
با پیروزی انقلاب اسلامی، مشارکت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مردم به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت. در این میان و با توجه به پررنگ شدن اهمیت حفظ محیط زیست، نقش نهادهای مردمی محیط زیستی نیز پررنگ تر شد به طوری که تعداد این سازمان ها از حدود ۳۰ سمن به حدود ۹۰۰ سمن افزایش یافت و با این افزایش تسهیل گری و حمایت از آنها برای شبکه سازی و توانمندسازی نیز مورد توجه قرار گرفت.

*** افزایش مناطق چهارگانه
مناطق چهارگانه محیط زیستی مناطق بسیار ارزشمندی هستند که سازمان محیط زیست مسئولیت مدیریت آن را بر عهده دارد. این مناطق شامل پارک های ملی، آثار طبیعی – ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده ای هستند که در قسمت های مختلف کشور پراکنده شده اند و از ارزش های زیست محیطی بسیار بالایی برخوردار هستند.
پیش از انقلاب وسعت مناطق چهارگانه ۴٫۲ درصد مساحت کل کشور بود که اکنون به ۱۱٫۴ درصد افزایش یافته است، در حال حاضر ۲۶ پارک ملی، ۳۵ اثر طبیعی – ملی، ۴۲ پناهگاه حیات وحش و ۱۵۰ منطقه حفاظت شده در کشور وجود دارند که مدیریت حفظ و نگهداری آن بر عهده سازمان محیط زیست است.

*** استقرار نظام ارزیابی محیط زیستی
با توجه به رشد و توسعه کشور و استقرار صنایع مختلف، استفاده روز افزون از فرآیند ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه ها و اهمیت کنترل و کاهش اثرات منفی آنها با استفاده از تهیه ‘گزارش ارزیابی زیست محیطی’ اهمیت پیدا کرد، تا پیش از این هیچ پروژه و صنعتی برای اجرا و فعالیت به ارزیابی زیست محیطی نیاز نداشت اما مدتی است که دیگر هیچ پروژه ای بدون داشتن این گزارش نمی تواند اجرایی شود.
استقرار نظام ارزیابی محیط زیستی با هدف کاهش اثرات زیست محیطی و حفظ منابع انجام می شود.

*** ارتقای کیفیت سوخت
آلودگی هوا یکی از چالش های زیست محیطی کشور است که چند سالی است گریبانگیر مردم در کلانشهرها به ویژه تهران شده است، برای کاهش این آلودگی مطالعات زیادی صورت گرفت و مشخص شد که منبع اصلی این آلودگی منابع متحرک مانند خودروها هستند که علاوه بر کیفیت پایین آنها از سوخت استاندارد نیز بهره مند نبودند.
بر این اساس، توزیع بنزین با استاندارد یورو ۴ از سال ۹۲ در کشور آغاز شد و اکنون هشت کلانشهر و برخی شهرهای بزرگ سوخت استاندارد توزیع می شود.

*** حذف سرب از سوخت بنزین
سال‌ها بود بشر برای افزایش کیفیت و به اصطلاح بهسوزی بنزین، ماده ای سرب‌دار را به نام ‘ تترا اتیل سرب’ به آن اضافه می کرد. سرب، فلزی سمی است که به پیوندهای عصبی آسیب می‌ رساند (به ‌ویژه در کودکان) و موجب بیماری‌های خونی و مغزی می ‌شود.
با توجه به آثار زیان‌آور سرب بود که از دهه ١٩٨٠، استفاده از این ماده در بنزین کم شد و اکنون در بیشتر کشورها، تولید سوخت سرب‌دار متوقف شده است و افزودنی ‌های مختلف جانشین ترکیب‌های سرب‌دار شده اند. در ایران نیز استفاده از سرب چند سالی است که متوقف شده است که این امر در راستای اعمال استانداردهای یورو ۴و ۵ انجام گرفته است.

*** بهبود آلودگی هوا
مجموع این اقدامات از جمله ارزیابی زیست محیطی، حذف سرب از بنزین و اعمال استاندارد یورو ۴ و ۵ موجب بهبود آلودگی هوا در بیشتر کلانشهرهای کشور شده است، همچنین اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا به رغم افزایش چشمگیر جمعیت، منازل مسکونی و تاسیسات مرتبط و تعداد خودرو طی ۴۰ سال گزشته، در دولت یازدهم و دوازدهم با کاهش قابل ملاحظه ای همراه بوده است.
تمام این اقدامات نشان می دهد که مقوله محیط زیست و حفاظت و صیانت از آن برای نظام جمهوری اسلامی بسیار ارزشمند و حایز اهمیت است.