سونامی یکی از خطرات مهم دریایی است که توجه به آن با افزایش جمعیت در مناطق ساحلی بیش از پیش اهمیت یافته است.
در حال حاضر بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان در فاصله کمتر از یکصد کیلومتر از سواحل دریا زندگی می کنند؛ بنابراین بخش قابل توجهی از جمعیت جهان ساحل نشینند که در برخی از این مناطق ساحلی خطر وقوع سونامی وجود دارد.
سونامی پدیده ای است که چهره های متفاوتی از خود نشان می دهد و گرچه پیشرفت های قابل توجهی در زمینه شناخت و پیش بینی آن حاصل شده اما وقایع اخیر نشان داده است که پیش بینی ها کامل نیست و می تواند اشتباه باشد.
اشتباه در تشخیص و پیش بینی و در نتیجه، تاخیر در اعلام هشدار وقوع سونامی در اواخر تابستان امسال، به تلفات انسانی زیادی در اندونزی منجر شد.
سونامی امواج اقیانوسی است که به دلیل وقوع زمین لرزه ها و زمین لغزش های بزرگ در نزدیکی یا کف اقیانوس ایجاد می شوند، این امواج ممکن است صدها کیلومتر پهنا داشته باشند و هنگام رسیدن به ساحل ارتفاع آنها به ۱۰ متر برسد.
سونامی مانند دیوارهای آبی است که با سرعتی تندتر از یک هواپیمای جت از پهنه اقیانوس خود را به ساحل می کوبد.
موارد متعددی از این واقعه در گوشه و کنار جهان به ویژه در اقیانوس آرام و اقیانوس هند اتفاق افتاده است و کشورهایی مانند اندونزی، ژاپن، شیلی، پرتقال، آمریکا، روسیه، پرو، هند، تایلند، مالزی، نیکاراگوئه، مکزیک، گینه نو، سومالی، سریلانکا، مالدیو، کنیا، تانزانیا و یونان بیش از سایر کشورها از آن آسیب دیده اند.
در ایران، احتمال وقوع سونامی به اندازه زلزله، توفان، سیل، خشکسالی و سایر مخاطرات طبیعی نیست اما سوابق تاریخی دال بر وقوع آن در عمان و سواحل مکران است و بررسی ها نشان می دهد این مناطق در گذشته چندین حادثه سونامی را تجربه کرده اند. مهمترین آنها حادثه نوامبر سال ۱۹۴۵ میلادی بود که تلفات جانی و مالی زیادی به همراه داشت.
قدیمی ترین سونامی در منطقه مکران ۳۲۶ سال قبل از میلاد بر اثر زلزله ای که بزرگی آن حدود ۷ تا ۸ ریشتر بود، اتفاق افتاد.
در حقیقت، با توجه به این که ایران روی کمربند لرزه خیز آلپ هیمالیا – اندونزی واقع است و لرزه خیزی بالایی دارد، سواحل جنوبی ایران در مجاورت اقیانوس هند در معرض خطر سونامی ناشی از منطقه فرورانش مکران قرار دارند.
بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که منطقه مکران به لحاظ تکتونیکی قابلیت ایجاد زمین لرزه هایی با بزرگای بیش از ۸ ریشتر را دارد که وقوع چنین زمین لرزه هایی می تواند موجب ایجاد امواج مخرب سونامی در سواحل ایران شود.
با توجه به اهمیت موضوع می طلبد که مسئولان و برنامه ریزان کشور توجه ویژه ای به آن داشته باشند.
در این پیوند، رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی امروز در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: پژوهشگاه همواره با متخصصانی در زمینه سونامی در دنیا ارتباط دارد و بر این اساس امسال ایران میزبان بیش از ۷۰ متخصص اجرایی سونامی خواهد بود که در قالب همایش بین المللی سونامی در دهه دوم اسفندماه در کیش برگزار می شود.
بهروز ابطحی افزود: متخصصان اجرایی کسانی هستند که علاوه بر دانش و شناخت سونامی در زمینه کاهش خطرات آن در کشورهای خود نقش اجرایی دارند و این متخصصان می آیند تا آخرین اقدامات، گزارش ها و تصمیمات در زمینه کاهش خطرات سونامی در اقیانوس هند را مورد بررسی و تبادل نظر قرار دهند و تصمیماتی که در آنجا اتخاذ خواهد شد برای فعالیت های بعدی به کار گرفته می شود.
وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر توسعه سواحل مکران اظهار داشت: اگر بخواهیم در سواحل دریای عمان و سواحل مکران برنامه توسعه ای داشته باشیم که داریم، یکی از مسائلی که باید به آن توجه کنیم موضوع پیش بینی سونامی، کاهش خطرات آن و سایر مخاطرات دریایی است.

** تجربه هفت ساله در زمینه تحقیقات سونامی
ابطحی ادامه داد: سونامی از موضوعات مورد توجه در پژوهشگاه اقیانوس شناسی است، هم متخصص و هم سیستم هشدار سونامی داریم و از تجربه ۶ تا ۷ ساله برخورداریم.
وی با تاکید بر اهمیت پیش بینی و نحوه توزیع جمعیت در راستای توسعه مکران گفت: با مدلسازی و پیش بینی خطرات احتمالی سونامی می شود توسعه را طوری شکل داد که از این خطرات به دور باشیم چون تلفات انسانی سونامی قابل پیشگیری است، زلزله به صورت لحظه ای وارد می شود اما سونامی با تاخیر چند دقیقه تا چند ساعت رخ می دهد که زمان مناسبی برای گریز از خطر آن است.
وی افزود: در این راستا همه ساله رزمایش سونامی را با هماهنگی بین المللی و داخلی در سواحل جنوبی کشور برگزار می کنیم که امسال در دو منطقه چابهار و جاسک برگزار شد، این مانورها با هدف افزایش آگاهی عمومی در زمینه سونامی برگزار می شود.
ابطحی ادامه داد: همچنین برنامه ریزی برای نصب سنسورهای هشدار سونامی در دریای عمان در حال انجام است، البته اکنون اطلاعاتی در این زمینه از خشکی به دست می آید اما در مرحله بعدی برای به دست آوردن اطلاعات دقیق تر و کامل تر اقدام به نصب سنسور در کف دریا خواهیم کرد که در حال برنامه ریزی هستیم.
وی گفت: روش های متعددی برای نصب این سنسورها وجود دارد؛ آنها را می توان در کف دریا و اقیانوس ها نصب کرد تا از امواج لرزه ای زمین استفاده کنند یا اینکه به صورت بویه در سطح آب قرار گیرند.

** خطر بروز سونامی در خلیج فارس کمتر از دریای عمان
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی درباره بروز سونامی در خلیج فارس و دریای عمان اظهار داشت: خطر وقوع سونامی در خلیج فارس بسیار کمتر از دریای عمان است چون پارامترهایی که در وقوع سونامی مد نظر است در دریای عمان بیشتر است؛ شرایط لرزه خیزی بستر و عمق آبی که مجاور ساحل است برخی از این پارامترهاست. برای اینکه سونامی از اقیانوس هند به خلیج فارس منتقل شود باید از تنگه هرمز عبور کند که تنگه مانند یک سد شکن عمل می کند که می تواند شتاب آن را کاهش دهد.
ابطحی ادامه داد: از نظر علمی احتمال وقوع سونامی در هر جایی که کنار یک پیکره آبی بزرگ باشد وجود دارد اما ابعاد خطر متفاوت است، در یک نقطه ممکن است سطح خطر قابل اغماض باشد اما جایی در مجاورت سواحل اقیانوسی مکانی که آب های عمیق یا بسترهای فعال وجود دارد این خطر بیشتر می شود.
وی تاکید کرد: بنابراین سونامی تمام کشورهای حوزه اقیانوس هند را تهدید می کند، حوزه اقیانوس آرام خیلی بیشتر در معرض خطر است چون هرچه عمق، فعالیت بستر، لرزه خیزی بستر و فاصله ساحل با آبهای عمیق بیشتر باشد، شدت سونامی نیز بیشتر می شود.