زاگرس نشینان در قرن های پیشین آنچنان با بلوط و جنگل های آن مأنوس بودند که نان بلوط می خوردند، با آن غذا درست می کردند، گرما بخش خانه هایشان بود و حتی نام آن را بر فرزندان خود می گذاشتند.
جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور با ۶ میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را شامل می شوند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها تشکیل می دهند و آنچنان نقش مهمی در تولید اکسیژن دارند که برخی نام ریه های ایران را بر آن نهاده اند.
جنگل های زاگرس نقش موثری در تغذیه آبهای زیرزمینی، کشاورزی پایدار، حفظ خاک، کنترل سیلاب ها و تصفیه هوا دارند.
بیش از ۸۷۳ هزار هکتار از وسعت کهگیلویه و بویراحمد را جنگل های زاگرس تشکیل می دهند که نقش موثری در آب و هوای استان دارند اما در دهه های اخیر با چالش های زیادی از جمله خشکیدگی به دلایل طبیعی و خشکاندن به دلیل سودجویی برخی افراد روبرو شده اند.
پدیده خشکیدگی جنگل ها یکی از تبعات قابل توجه تغییرات اقلیمی است که بررسی عوامل، پیامدها و راهکارهای مناسب در این زمینه یک ضرورت اجتناب ناپذیر خواهد بود.

** ۸۵ هزار هکتار جنگل کهگیلویه و بویراحمد در خطر نابودی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد گفت: براساس آماربرداری های جدید ۸۵ هزار هکتار از جنگل های بلوط این استان دچار بیماری خشکیدگی و سوسک چوبخوار شده و در آستانه نابودی قرار دارند.
غلام حسین حکمتیان اظهار داشت: این بیماری به طور گسترده و پراکنده در بسیاری از مناطق جنگلی استان شیوع پیدا کرده است.
وی یادآور شد: بیشترین آمار مربوط به بیماری خشکیدگی درختان بلوط، مربوط به شهرستان های بویراحمد و دنا، باشت و بخش سرفاریاب در شهرستان چرام است.
حکمتیان، بهترین راه مقابله برای مبارزه با این بیماری را بهره وری همراه با احیا دانست و گفت: هم اینک کاشت نهال، کپه کاری با گونه آنغوزه و کاشت بذر بادام تلخ و همچنین عملیات آبخیزداری به میزان حدود ۴۲ هزار متر مکعب از جمله اقدام های مهم در دست اجراست.
وی با بیان اینکه تاکنون مطالعات آبخیزداری در حدود ۶۳۰ هزار هکتار از عرصه های طبیعی کهگیلویه و بویراحمد انجام شده است گفت: با اجرای طرح های آبخیزداری در این مناطق علاوه بر کنترل سیلاب ها و جلوگیری از فرسایش، افزون بر ۵۰۰ میلیون متر مکعب رواناب در سطح این استان ذخیره خواهد شد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد همچنین بر ضرورت استفاده منطقی و قانونمند مردم از طبیعت تاکید کرد و افزود: بدون همراهی، مشارکت و همکاری مردم حراست و صیانت از منابع ملی و طبیعی نیز ناممکن است، اما بهره وری از طبیعت باید همراه با فعالیت های احیایی انجام شود.
بر اساس برآوردهای انجام شده از سوی مسئولان کهگیلویه و بویراحمد به ازای هر هکتار احیای جنگل و مقابله با این خطر رقمی افزون بر ۲۰ میلیارد ریال نیاز است.
وی همچنین از خطر بیابان شدن بیش از ۴۰ هزار هکتار از عرصه های جنگلی در سطح استان خبر داد و گفت: وزش بادهای شدید، پوشش گیاهی فقیر و ناچیز، کاهش بارندگی، شور شدن خاک و اختلاف شدید دمای شب و روز از عوامل مهم در ایجاد خطر بیابانی شدن عرصه های طبیعی است.
حکمتیان استفاده و بهره برداری های بی رویه از عرصه های جنگلی و مرتعی را نیز یکی از معضلات و چالش های اساسی در افزایش خطرات زیست محیطی در استان دانست و گفت: گرایش به تخریب این عرصه ها همچنان رو به رشد است.

** افزایش پدیده بیابان زایی و پیامدهای آن
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد گفت: ۱۵۰ هزار هکتار از مراتع این استان در شهرستان های گرمسیری گچساران و بهمئی در معرض بیابانی شدن است.
باقری فرد افزود: هم اکنون ۴۰ هزار هکتار از مراتع شهرستان های گچساران و بهمئی تبدیل به بیابان شده است.
وی با اشاره به فرسایش خاک و امکان ایجاد کانون های گرد و خاک در صورت انجام نشدن طرح های بیابان زدایی تصریح کرد: احیای این منابع طبیعی نیازمند همت مضاعف مسئولان استانی و ملی برای تخصیص اعتبار و تامین نیروی انسانی متخصص است.
باقری از مسئولان خواست با هدف اختصاص اعتبارات بیابان زدایی، این استان را در ردیف مناطق بیابانی کشور قرار دهند.
وی افزود: اجرای طرح‌های آبخیزداری، احیا و کاشت جنگل و هماهنگی و بهره برداری، مشارکت جوامع محلی و سازمان‌های مردم نهاد، ایجاد کمپینگ های حفاظت از منابع طبیعی و بهره‌برداری مناسب از نقش سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف اجرایی و خدماتی از مهمترین راهکارهای مقابله‌ای در این زمینه است.
وی گفت: بر اساس برآوردهای کارشناسی سالانه ۱۰ تا ۲۰ درصد به وسعت جنگل های بلوط دچار بیماری خشکیدگی افزوده می شود.
مسیب حشمتی استادیار پژوهشی مدیریت منابع سرزمین در این زمینه می گوید: به دلیل قرارگیری بر روی سازندهای زمین شناسی و حساس به فرسایش با شیب بیش از ۱۵ درصد جنگل های زاگرس نسبت به تخریب آسیب پذیر هستند و روند فعلی خشکیدن و خشکاندن آنها پیامدهای زیانباری پدید آورده که در صورت ادامه روند کنونی به یک بیابان تبدیل خواهند شد.

** احیای جنگل های کهگیلویه و بویراحمد نیازمند اعتبار ویژه است
معاون فنی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد گفت: احیای جنگل های دچار خشکیدگی در استان نیازمند همت مضاعف همه دستگاه های اجرایی، مشارکت مردم و اختصاص ردیف اعتباری ویژه است.
گودرز باقری فرد افزود: : در سال های گذشته برای کنترل خشکیدگی درختان بلوط در کهگیلویه و بویراحمد ردیف اعتباری وجود داشت اما هم اینک این بودجه حذف شده است.
افزون بر ۱۲۰ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط این استان در سال های اخیر دچار خشکیدگی شده است.
وی اظهار داشت: برداشت بی رویه از آب های سطحی و سفره های زیرزمینی در کنار خشکسالی های پیاپی باعث خشکیدگی درختان بلوط در کهگیلویه و بویراحمد شده است .
باقری فرد بیان کرد: میزان برداشت آب از چاه ها در بیشتر کشورهای دنیا ۴ تا ۲۰ درصد است در حالی که این آمار در کهگیلویه و بویراحمد بسیار بیشتر است.
وی افزود: خشک شدن بخش هایی از رودخانه «بشار» نشان می دهد که در صورت ادامه روند کنونی گنجینه ارزشمند جنگلی که ظرفیتی برای توسعه اقتصادی، صنعت گردشگری و سلامت مردم است در معرض تهدید است.
معاون فنی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: براساس بررسی کارشناسی انجام شده دامنه خشکیدگی درختان بلوط پنج تا ۷۰ درصد است.
باقری فرد تصریح کرد: تدوین یک برنامه کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت، حفاظت از جنگل ها، نظارت بیشتر بر میزان برداشت از سفره های زیرزمینی و آب های سطحی در کنار تخصیص ردیف اعتباری برای کاشت جنگل از راهکارهای گره گشا برای کنترل پدیده خشکیدگی جنگل های بلوط در این استان است.
وی ابراز داشت: کاهش توان اکولوژیک، افزایش تخریب اکوسیستم جنگل و مرتع، فقر بانک بذر و خاک و فرسایش ژنتیکی زادآوری جنگل از پیامدهای جمع آوری بی رویه بذر بلوط است.
باقری فرد افزود: مبارزه بیولوژیک، غنی سازی با بذر و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری از راهکارهای حفظ جنگل‌های بلوط این استان است.

** عملیات آبخیزداری در ۲۹۵ هزار هکتار انجام شد
کارشناس آبخیزداری و حفاظت خاک کهگیلویه و بویراحمد گفت: عملیات بیولوژیکی آبخیزداری در ۲۹۵ هزار هکتار از حوزه آبخیزداری این استان شامل علوفه کاری، بذر پاشی و کپه کاری نهال کاری، حفاظت و قرق، مراقبت و آبیاری انجام شده است.
عملیات آبخیزداری از سال ۷۰ تاکنون در حوزه های آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد آغاز شده است.
الیاس پور محراب افزود: تاکنون ۲ میلیون و ۳۰۰ متر مکعب عملیات مکانیکی شامل بندهای رسوبگیر سنگی، ملاتی، گابیونی، بند خاکی، خشکه چین و پخش سیلاب در حوزه آبخیزداری این استان انجام شده است.
وی با بیان اینکه هم اکنون اجرای این طرح در همه شهرستان های کهگیلویه و بویراحمد در دست اجراست، بیان کرد: وسعت کل مطالعه انجام شده حوزه آبخیزداری این استان ۶۲۰ هزار هکتار است.
پور محراب بهره وری مناسب از منابع آب و خاک، تعذیه سفره های زیرزمینی، ایجاد اشتغال، کنترل بحث فرسایش، کنترل سیلاب، مدیریت و بهره وری بهینه از منابع آب و توسعه اقتصادی جوامع محلی از اهداف اجرای طرح آبخیزداری عنوان کرد.
وی اظهار داشت: ارزیابی ۱۸ هزارو ۲۰۰ هکتار از طرح‌های آبخیزداری اجرا شده در استان از سوی کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد انجام شده است.
یک کارشناس مدیریت منابع سرزمین که پژوهش هایی در این زمینه انجام داده است می گوید: با توجه به شرایط زمین ساخت زاگرس به ویژه زاگرس چین خورده که بخش زیادی از جنگل‌های بلوط بر روی آن پراکنش دارد رویکرد تغذیه آب های زیرزمینی در فصل بارش، تخلیه منابع آب زیرسطحی تشدید استحصال آب زیرزمینی پایین دست علاوه بر کاهش سطح آب های زیرزمینی، موجب تشدید خشکیدگی نیز می شود که به نوبه خود مستلزم تحقیقات بیشتری است.
مسیب حشمتی می افزاید: تغذیه آب های زیرزمینی در پایین‌دست جنگل‌های زاگرس از طریق حفظ پوشش گیاهی، چاهک های تغذیه و سطوح آبگیر باران در فصل زمستان را بایستی یک رویکرد قابل تامل به منظور کاهش شیب جریان زیر قشری و تخلیه سریع آن در ناحیه ریشه درختان جنگلی محسوب کرد.

**رویکرد سازگاری با شرایط خشکسالی
بطور معمول کنترل تغییرات آب و هوایی امکان پذیر نیست و بهترین راه مقابله با بحران خشکسالی در حال حاضر استفاده از روش سازگاری و انطباق با این پدیده است.
استادیار پژوهشی مدیریت منابع سرزمین می گوید: جنگل های بلوط زاگرس نقش مهمی در تغذیه آب های زیرزمینی، تعدیل هوا، گردشگری، محصولات فرعی، چرای دام، پایداری کشاورزی، حفاظت خاک و کنترل سیل دارند.
مسیب حشمتی می افزاید: تغییرات اقلیمی به ویژه در یک دهه اخیر بر مبنای کاهش مقدار میانگین بارش سالانه، افزایش شاخص های تعدیل آب و هوا، کاهش بارش های بهاره، کاهش تعداد روزهای یخبندان و افزایش تبخیر و تعرق است.
وی یادآور می شود: راهی جز کنار آمدن با این مهمان ناخوانده وجود ندارد و باید با بررسی امکانات محلی، گردآوری تجربیات جامعه و تداوم پژوهش های کاربردی به راهکارهای سازگار با تغییرات اقلیمی برای حفظ این جنگل ها همت گماشت.
حشمتی ادامه می دهد: منطق و محور سازگاری با شرایط کنونی مبتنی بر جلوگیری از افزایش تبخیر و تعرق، جمع آوری و ذخیره جریانات سطحی در خاک و جابجا نشدن خاک با ممانعت از شخم و کاربرد ماشین آلات سنگین است.
وی یادآور می شود: اساس این رویکردها حفظ رطوبت خاک، سازگاری با شرایط خشکسالی، حذف عوامل تشدید خشکیدگی درختان جنگلی و تداوم پژوهش های بیشتر است.
حفظ رطوبت و دمای پایین سطح خاک به منظور کاهش تبخیر و تعرق اساس راهکارهای مقابله با خشکیدگی درختان جنگلی است.

** رویکرد اصلاح شخم
مسیب حشمتی می گوید: شخم متداول فعلی در سطح کشتزارهای منطقه زاگرس عامل اصلی تخریب جنگل و فرسایش خاک است. اصلاح این شخم با بهره گیری از ظرفیتهای قانونی، مالی و آموزشی از ضرورت های کلیدی حفظ جنگل های مشرف بر زمین های کشاورزی است.

**حفاظت از آب و خاک
یک کارشناس اقتصاد کشاورزی نیز که در این زمینه پژوهش کرده است می گوید: گیاهان، بوته ها و درختان نقش موثری در حفاظت خاک و نگهداری آب دارد زیرا با کمک شاخ و برگ از سرعت باد می کاهد و یا ریشه خاک را حفظ می‌کند و مانع ایجاد فرسایش بادی و آبی می شوند.
علی خزایی می افزاید: درختان و گیاهان هنگام بارندگی های شدید از نفوذ آب به داخل زمین از ایجاد سیلاب ها جلوگیری می کنند و موجب افزایش سطح آب های زیرزمینی و در نتیجه ایجاد چشمه سارها و رودهای دائمی می شوند.

**مبارزه با آلودگی هوا
آلودگی هوا در مناطق شهری به علت دود کارخانه ها و یا سایر منابع آلوده کننده و چه در مناطق بیابانی در اثر حرکت و جابجایی ماسه ها و گرد و غبار به وسیله باد وجود دارد.
خزایی یادآور می شود: درختان در جلوگیری و کاهش آلودگی هوا نقش اساسی دارند به طوری که هر هکتار جنگل تا ۶۸ تن گرد و غبار را می تواند در خود رسوب دهد.

** عوامل تخریب جنگل های زاگرس
مسیب حشمتی می گوید: پدیده خشکیدگی تغییرات سراسری رویشگاه جنگلی زاگرس را با شدت های متفاوت در بر گرفته است این جنگل ها علاوه بر تغییرات اقلیمی در معرض تهدید جدی تغییر کاربری و شخم، چرای دام، آتش سوزی های عمدی، زغال گیری، قاچاق بذر، فعالیت های غیر کشاورزی مانند معادن روباز و راهسازی و شبکه‌های گازرسانی نیز هستند.
وی می افزاید: کمبود بارش، کمبود فشار بخار هوا و مقدار تبخیر و تعرق و دمای هوا نسبت به بلند مدت افزایش یافته و اینها خشکیدگی جنگل های زاگرس را افزایش داده و نیز مقدار بارش فصل بهار نسبت به میانگین بلند مدت کمتر شده است.
حشمتی یادآور می شود: مهمتر از علل و عوامل ایجاد کننده خشکسالی، پیامدهای ناشی از این روند بسیار نگران کننده است و همه ی بخش های محیط زیست، کشاورزی، منابع آب، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی از تبعات آن مصون نخواهند ماند.
وی می گوید: تبدیل جنگل های زاگرس به زراعت دیم و شخم با گاوآهن برگردان دار یکی دیگر از عوامل نگران‌کننده تخریب این جنگل هاست و این نوع شخم به دلیل نقش مخرب در هدر رفتن رطوبت خاک از طریق تشدید تبخیر و تعرق، افزایش ضریب تشعشع و انتشار کربن آلی در بسیاری از کشورها کنار گذاشته شده است.
حشمتی تصریح می کند: فعالیت های انسانی از قبیل تغییرات کاربری، احداث سدها، تردد زیاد ماشین آلات، تخلیه مواد سمی در جنگل ها و بهره برداری بیش از حد از منابع آب با تغییر در ساختار فیزیکی جنگل ها علاوه بر تخریب، فرسایش و تضعیف زادآوری خشکیدگی جنگل ها را تشدید می کند.
از بین رفتن و خشک شدن جنگل های زاگرس بر اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی علاوه بر افزایش گردوغبار، بیماری ها، آتش سوزی های گسترده باعث وقوع پدیده سیل شده و فرسایش خاک را نیز در پی دارد.
تغییرات آب و هوایی در کنترل انسان نیست اما می توان با رویکرد سازگاری با خشکسالی از شدت عوارض و پیامدهای آن کم کرد.
خشکیدگی جنگل ها بر اثر تنش ناشی از تغییرات اقلیمی علاوه بر اختلالات فیزیولوژیکی موجب فراوانی وقوع عوارض واسطه ای از جمله آفات و بیماری ها و آتش‌سوزی‌ها می‌شود.
کهگیلویه و بویراحمد دارای ۷۸۰ هزار هکتار جنگل است که بلوط گونه غالب این جنگل‌ها محسوب می‌شود.
کهگیلویه وبویراحمد بیش از یک میلیون و ۷۲۲ هزار هکتار عرصه جنگلی و مرتعی دارد که ۸۷۰ هزار هکتار از این میزان جنگل های بلوط است.