پژوهشگاه فضایی ایران میزبان مراسم افتتاح چهارمین نشست تخصصی دستاوردهای علمی و فنی این مرکز بود، مراسمی که در آن انیمیشن کوتاهی به نمایش درآمد و برای نخستین بار اطلاعاتی را در مورد طرح کشتی هوایی آینده پژوهشگاه به نمایش گذاشت.
این انیمیشن کوتاه، کشتی هوایی چهار موتوره بزرگی را نشان می داد که موتورهای الکتریکی آن توسط باتری های خورشیدی نصب شده روی کشتی هوایی شارژ می شدند. آن طور که در این ویدئو نمایش داده شد، کشتی هوایی به صورت نیمه خودکار هدایت خواهد شد، به عبارت دیگر بجز فرایند فرود و برخاستن، باقی مراحل پروازی از روی نقشه های از پیش مشخص شده با خلبان خودکار خواهد بود.
به علاوه، این انیمیشن کوتاه کاربردهای مختلف این کشتی هوایی بزرگ را در ماموریت های مختلف از نقشه برداری زمینی گرفته تا فراهم کردن پوشش مخابراتی برای مناطق وسیع به نمایش می گذاشت.
پروژه این کشتی هوایی توسط پژوهشکده سامانه های حمل و نقل فضایی پژوهشگاه فضایی در قالب برنامه ای ۱۰ ساله تدوین شده است. برنامه ای که در حال حاضر فاز طراحی مفهومی آن به پایان رسیده و به مرور فازهای بعدی طراحی و توسعه را نیز طی خواهد کرد.

**میراث بام ۱ و ۲
این پروژه به خودی خود در حقیقت میراث دو پروژه بالن مخابراتی بام ۱ و ۲ است. بالن های مخابراتی که در طول دو سال گذشته توسط پژوهشکده سامانه های حمل و نقل فضایی پژوهشگاه توسعه داده شده و آزمایش شدند. آزمایش میدانی و عملیاتی هر دو پروژه یاد شده در ایام اربعین سال ۹۶ و ۹۷ در مرزهای مهران و خسروی و همچنین پس از زلزله سرپل ذهاب انجام شد. تجربه موفقی که به گفته رحیم احسانی، رئیس پژوهشکده سامانه های حمل و نقل فضایی پژوهشگاه فضایی، موجب شد تا وزارت ارتباطات از پژوهشگاه بخواهد ناوگانی از این بالن ها را برای شهرهای مختلف کشور توسعه دهد.
در مورد مشخصات و تفاوت های بام ۱ و ۲، احسانی به خبرنگار ایرنا می گوید: بام ۱ در سال ۹۶ و بام ۲ در سال ۹۷ توسعه داده شد و هرکدام اندازه و ابعاد و حتی تجهیزات متفاوتی داشتند. البته بام ۲ در حقیقت نسخه جدیدی از بام۱ بود. محموله اولی (بام-۱) وای فای بود و دومی به LTE مجهز شده بود. اگرچه ارتفاع پروازی هر دو بالن ۵۰۰ متر بود اما تعداد کاربران و شعاع دسترسی متفاوتی داشتند.
«بر این اساس بام۱ می تواند به حدود ۲۰۰ کاربر در شعاع ۵ کیلومتری سرویس اینترنت عرضه کند در حالی که بام ۲ توانایی ارائه سرویس به حدود ۱۰۰۰ کاربر را تا شعاع ۱۵ تا ۲۰ کیلومتری دارد. این بالن ها سیگنال دریافتی خود را نیز می توانند از فاصله ۲۰ تا ۳۰ کیلومتری دریافت کنند. هر دو بالن به سکو و مرکز کنترلی متحرک مجهزند که این خود نیاز آن ها را به وجود زیرساخت در منطقه (خصوصا بحران زده) برطرف می کند».
احسانی می گوید که بالن ها پس از پرواز، بسته به شرایط آب و هوایی، می توانند سه تا پنج روز در آسمان باقی بمانند و سپس به خاطر افت فشار ناشی از نشت هلیم به شارژ مجدد نیاز پیدا می کنند.
جنس بدنه این بالن ها در حال حاضر وارداتی است اما او می گوید که با کمک شرکت های خصوصی به دنبال تولید آن در آینده نیز هستیم.
احسانی اضافه می کند که در فاز بعدی این برنامه به نام بام -۳ ، قرار است این بالن های مخابراتی (بام ۱ و ۲) را با مدیریت کمیته پدافند غیرعامل وزارت ارتباطات تولید و به تعداد مورد نیاز (۲۰ استان) تحویل دهیم. البته او می گوید که فرایند انتخاب پیمانکاران برنامه راه اندازی خط تولید این بالن ها هنوز در جریان بوده و با تامین منابع لازم دنبال خواهد شد.

**کشتی هوایی
به این ترتیب کشتی هوایی در حقیقت گام بعدی در مسیر توسعه برنامه بالن ها بشمار می رود. احسانی در مورد کشتی هوایی می گوید که بام ۱ و ۲ پلتفرم های با ارتفاع پرواز ۵۰۰ متر بودند و در کشتی هوایی می خواهیم ارتفاع پرواز را ابتدا به ۴ کیلومتر و سپس به ۲۰ کیلومتر برسانیم. برد این کشتی ۲۰۰ کیلومتر خواهد بود و می تواند به جز محموله های مخابراتی، برای جابجایی بار و حتی مسافر هم استفاده شود.
«این کشتی در مقایسه با ماهواره، برای ما می تواند نقش یک گام میانی را بازی کند. استفاده های متنوعی هم در بحث پایش، تصویربرداری و مخابرات خواهد داشت. نسخه اولیه (پرواز تا ارتفاع ۴ کیلومتر) این کشتی احتمالا به موتورهای فسیلی (موتورهایی که سوخت فسیلی می سوزانند) مجهز خواهد بود و در فاز بعدی که رسیدن به ارتفاع ۲۰ کیلومتری است از موتورهای الکتریکی (شارژ شونده توسط باتری های خورشیدی ) استفاده خواهد شد».
به گفته احسانی، مشخصات بیشتر این طرح در طول تکمیل فرآیند طراحی مشخص خواهد شد.
در حال حاضر شرکت های زیادی در سراسر دنیا در حال توسعه ایده استفاده از کشتی های هوایی در حوزه های مختلف نظامی و غیرنظامی شامل مخابرات، حمل و نقل و نقشه برداری هستند. در این میان کشتی های هوایی هیبریدی Hybrid airship یکی از ترندهای اصلی در حال آزمایش در حوزه هوانوردی شمرده می شوند؛ کشتی هوایی در دست طراحی پژوهشگاه هم عملا در همین جرگه جای می گیرد.