گروهی ازمحققان ایرانی برای بی نیازی کشور از واردات زنبور ملکه، طرحی را درجهت اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی به مدت ۱۹ سال اجرا کردند و موفق شدند صفات مهم نژاد ایرانی زنبور را تا حد زیادی بهبود بخشند.

طرح اصلاح نژاد زنبور عسل ایرانی از بین ۵۱۰ طرح ارائه شده از ۴۹ کشور جهان در سی و یکمین جشنواره بین المللی خوارزمی با کسب رتبه دوم طرح های کاربردی شده، بین ۱۵ طرح منتخب جشنواره قرار گرفت.
غلامحسین طهماسبی مجری این طرح اظهارداشت: این طرح ازسال ۱۳۷۷ برای حفظ زنبورعسل ایرانی به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی ارزشمند ایران و برای رفع نقطه ضعف ها و افزایش عملکرد این نژاد شروع شد.
قائم مقام سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی ادامه داد: در این طرح پس از ایجاد جمعیت پایه از کلنی های (جمعیت) برتر زنبورداران، سالانه ۷۰۰ کلنی زنبور عسل ایرانی در شرایط یکسان مدیریتی و محیطی ارزیابی و در پایان سال ۱۰۰ کلنی مادری و ۴۰ کلنی پدری برتر از بهترین کلنی ها انتخاب و برای تاسیس نسل بعد استفاده می شوند.
وی تصریح کرد: برای انتخاب کلنی های برتر صفات رفتار بچه دهی و رفتار تهاجمی به عنوان نقطه ضعف های نژاد ایرانی در مقایسه با نژادهای برتر دنیا و صفت تولید عسل برای بهبود عملکرد این نژاد ارزیابی می شود.
رئیس انجمن زنبورعسل ایران اضافه کرد: در حال حاضر نسل پانزدهم جمعیت اصلاح شده را در اختیار داریم و اواخر زمستان ۱۳۹۶ تاسیس نسل شانزدهم را شروع کردیم.
مجری این طرح ادامه داد: از ۱۰ سال قبل ملکه های اصلاح شده در اختیار زنبورداران قرار داده و در کنار ملکه های شاهد از نظر صفات تولیدی و رفتاری مقایسه شده اند تا نقاط ضعف و قوت ملکه ها مشخص و در ادامه طرح به آنها توجه شود. نتایج مقایسه این ملکه ها در زنبورستان های بخش خصوصی استان های مختلف نشان دهنده مطلوبیت و برتری این ملکه ها است.

***وابستگی به زنبورهای عسل خارجی دلایل انجام این طرح
طهماسبی گفت: صنعت زنبورداری ما از سال های پیش از انقلاب تا سال ۱۳۶۳ از اروپا، آمریکا و استرالیا ملکه زنبور عسل وارد می کرد.
وی ادامه داد: دراوایل دهه ۷۰ طی جلساتی در وزارت جهاد سازندگی با حضور متخصصان برتر زنبور عسل ایران و پس از مشورت با بهترین دانشمندان زنبورعسل دنیا، با توجه به منطبق نبودن زنبورهای هیبریدی (متولد از دو والد مختلف) وارداتی با شرایط آب و هوایی ایران، لزوم تعویض ملکه ها پس از دو سال و امکان نداشتن استفاده از نتاج هیبریدها به دلیل تفرق صفات تصمیم گرفته شد اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی در دستور کار صنعت زنبورداری کشور قرار گیرد.
وی ادامه داد: آن زمان ملکه های هیبریدی و تولیدشده از تلاقی دو نژاد مختلف را به ایران می فروختند؛ به طور کلی این رویه کشورهای پیشرفته است که زنبورهای عسل هیبرید را به کشورهای در حال توسعه می فروشند تا همیشه به آنها وابسته باشند. این زنبورها در نسل بعد تفرق صفات دارند، صفات خوب را از دست می دهند و همین امر باعث می شود سال بعد دوباره به ملکه های آنها نیاز داشته باشیم.
رئیس انجمن زنبورعسل ایران افزود:البته پیش از این طرح و در دهه ۶۰ تحقیقاتی توسط دکتر رحیم عبادی در مورد مقایسه نژاد زنبور عسل ایرانی با نژادهای خارجی، نقاط ضعف و قوت زنبورعسل نژاد ایرانی مشخص شده بود و با توجه به نتایج حاصل از آن طرح، صفات عملکردی و رفتاری لازم برای اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی در این طرح انتخاب شد و طرح اصلاح نژاد زنبور عسل ایرانی اواخر دهه ۷۰ شروع شد.
وی گفت: البته در ادامه این طرح با اضافه کردن دو صفت مقاومت به کنه واروآ و زمستان گذرانی تلاش شد طرح متناسب با نیازهای روز صنعت زنبورداری حرکت کرده و پویا باشد.

***نتایج طرح ۱۹ ساله
طهماسبی در ادامه به نتایج حاصل از این طرح اشاره و بیان کرد: در جمعیت تحت بررسی مقایسه میانگین سه سال ابتدای و انتهای طرح در صفات مختلف نشان دهنده این است که صفت تولید عسل ۳ برابر، در صفت رفتار تهاجمی ۱۳ برابر و در صفت رفتار بچه دهی ۱۹ برابرپیشرفت داشته ایم.
وی تاکید کرد: آمارهای زنبورداران در زنبورستان های خصوصی بعد از توزیع ملکه های اصلاح شده نشان می دهد در مجموع ملکه های اصلاح شده توزیعی در زنبورستان های بخش خصوصی در همه صفات تحت بررسی نسبت به ملکه های شاهد برترهستند.
قائم مقام سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی با تاکید برنقش زنبورعسل در گرده افشانی و افزایش محصولات کشاورزی و حفظ محیط زیست اشاره کرد: در ارزشگذاری و نقش زنبور عسل نباید فقط به تولید عسل یا حتی تولیدات جانبی دیگر مثل موم، گرده، ژل رویال و بره موم و نظایر آن توجه کرد؛ بلکه از منظر اقتصادی زنبور عسل در دنیا بین ۶۰ تا ۱۴۳ برابر ارزش تولیدات مستقیم خود به کشاورزان و محیط زیست کمک می کند و بر اساس تحقیقات انجام شده در دنیا بیش از یک سوم غذای انسان وابسته به فعالیت زنبورعسل است. با توجه به چنین نقش برجسته ای باید در تصمیم سازی های کشاورزی کشور توجه ویژه ای به آن شود.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور در مورد نژادهای زنبور عسل در دنیا توضیح داد: یکی از ۲۴ نژاد زنبور عسل در دنیا، زنبورعسل نژاد ایرانی است که از میلیون ها سال قبل از انسان در ایران، بخشی از عراق، ترکیه و سوریه می زیسته و با شرایط طبیعی این منطقه سازگار شده است.
وی همچنین در مورد طرح های مشابه در کشورهای دیگر گفت: برای نمونه در آلمان بیش از ۶۰ سال روی بهبود نژاد زنبور عسل کارنیکا کار کردند که به نتایج بسیار خوبی دست یافته اند.

***مشکلات انجام طرحی طولانی و با گروهی گسترده
برگزیده جشنواره خوارزمی در مورد مشکلات این طرح نیز گفت: این طرح توسط یک تیم تحقیقاتی و به صورت گروهی انجام شد؛ با توجه به مشکلات مربوط به کار های تیمی در کشور طی ۱۹ سال گذشته تلاش زیادی برای هماهنگ کردن اجزای مختلف طرح به کار گرفته شد تا طرح متوقف نشود.
وی ادامه داد: تأمین اعتبارات مورد نیاز طرح در مدت طولانی انجام طرح و در بعضی مقاطع زمانی با تلاش فراوانی انجام شد.
طهماسبی تاکید کرد: اما مهمترین مانع و مشکل این طرح رویارویی با منافع شخصی بعضی افراد و شرکت هاست که برای زمینه سازی واردات مجدد ملکه به کشور، سعی دارند با سیاه نمایی نتایج این طرح را وارونه جلوه دهند و با بهره گیری از فضای مجازی و بعضی مجلات تمام همت خود را صرف تخریب طرح اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی کرده اند تا بتوانند برای تأمین منافع عده ای قلیل منافع ملی را زیر پا بگذارند و برخلاف اصول اقتصاد مقاومتی به جای توجه به توان داخلی و جلوگیری از وابستگی کشور، خواستار وابسته کردن صنعت زنبورداری به واردات مداوم ملکه زنبورعسل هستند.
جشنواره بین المللی خوارزمی قدیمی ترین جشنواره علمی و فنی ایران است که به همت سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران و وزارت علوم، تحیقات و فناوری هر سال برگزار می شود.