کنجکاوی، جدیدترین مریخ‌نورد ناسا است که در سال ۲۰۱۲ به فضا پرتاب شد و قرار بود برای کم‌تر از دوسال، در مریخ حضور داشته باشد.

در تاریخ ۵ آگوست سال ۲۰۱۲، پس از یک سفر ۸ ماهه در اعماق فضا، مریخ‌نورد کنجکاوی (Curiosity) ناسا با موفقیت روی سطح سیاره‌ی سرخ فرود آمد و رسماً مأموریت خود را آغاز کرد. کنجکاوی، بخشی از مأموریت آزمایشگاه علوم مریخی ناسا (MSL) است که تاکنون چندین مریخ‌نورد را توسعه داده؛ اما این تنها کنجکاوی است که توانسته دستاوردهای مهمی داشته باشد و بیشتر اهداف پروژه را محقق کند. کنجکاوی علاوه بر پژوهش در زمینه‌ی تغییرات اقلیمی و زمین‌شناسی، به بررسی این موضوع نیز پرداخته است که آیا مریخ در گذشته میزبان حیات مریخی بوده یا خیر.

به‌تازگی مریخ‌نورد کنجکاوی رکوردی تازه در امر کاوش مریخ به جا گذاشته است. تاریخ ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸، برابر بود با دو هزارمین روز حضور کنجکاوی در مریخ که برابر است با ۵ سال و ۵ ماه و ۲۱ روز زمینی یا ۱۹۴۷ روز مریخی. این آمار هنگامی جالب می‌شود که به برنامه‌ی اصلی این مأموریت می‌نگریم. در اصل، قرار بود مأموریت کنجکاوی تنها ۶۸۷ روز زمینی (۶۶۸ روز مریخی) باشد و این یعنی کم‌تر از دو سال؛ اما می‌بینیم که مریخ‌نورد ۳ سال بیشتر دوام آورده و این یعنی مدت مأموریت تا ۳ برابر تمدید شده است.

در طول این مدت، مریخ‌نورد کنجکاوی کارهای بسیار دشواری انجام داده و از مسیرهای صعب‌العبوری گذشته است و می‌توان از آسیب‌های وارده به مریخ‌نورد به این موضوع پی برد. چرخ‌های کنجکاوی ترک برداشته‌ و سوراخ شده‌اند و در برخی از آن‌ها شکستگی دیده می‌شود. مته‌ی کنجکاوی نیز به دلیل حفاری‌های بسیار در سنگ‌ها، اکنون در آستانه‌ی شکستن قرار دارد؛ اما وجود تمام این مشکلات، کنجکاوی در حال حاضر سخت تلاش می‌کند تا خود را به بالای یک کوه برساند تا نمونه‌برداری کند و تصاویری به زمین بفرستد. این مریخ‌نورد تا به امروز بیش از انتظار همه‌ی کارشناسان عمل کرده است.

آشوین واساوادا، دانشمند آزمایشگاه علوم مریخی ناسا، در مورد مریخ‌نورد کنجکاوی می‌گوید:

از نظر من در طی این مأموریت نسبتاً طولانی ۲ هزار روزه، در خصوص مشکلاتی که سر راه قرار داشته‌اند، مریخ‌نورد به شکل خارق‌العاده‌ای بیش از امیدها و انتظارات عمل کرده است. در بیشتر اوقات، قابلیت‌های مریخ‌نورد همچون روز نخستی که روی مریخ فرود آمد، کارایی داشتند. به یاد دارم در سال نخست مأموریت، مشکلی جدی در بخش حافظه به وجود آمد که خود باعث پدیدار شدن مشکلات دیگری شد و نزدیک بود ما مریخ‌نورد را از دست بدهیم و مأموریت شکست بخورد. تقریباً از همان اوایل مأموریت چرخ‌ها دچار مشکل شدند و بخشی از آن‌ها از بین رفت؛ اما در ادامه‌ی مأموریت ما با احتیاط رفتار کردیم و اوضاع را تحت کنترل خود درآوردیم. به‌تازگی مته‌ی کنجکاوی با مشکلاتی روبه‌رو شده که ظاهراً جدی است. در حال حاضر این تنها مشکلی است که کنجکاوی دارد و ما امیدوار هستیم که بتوانیم از ماه آینده مجدداً حفاری در سنگ‌های سطح مریخ را از سر بگیریم. اگر مشکل مته جدی‌تر نشود، ما باز هم آماده هستیم تا اکتشافات علمی بیشتری انجام دهیم.

همان‌طوری که پیش‌تر اشاره شد، کنجکاوی سعی می‌کند از یک کوه بالا برود و آن کوه «شارپ» نام دارد. کنجکاوی می‌خواهد به هنگام بالا رفتن از این کوه، نمونه‌هایی برای مطالعه‌ی گذشته‌ی مریخ جمع‌آوری کند. کوه شارپ، در قسمت مرکزی دهانه‌ی گِیل قرار گرفته است. کنجکاوی در سال ۲۰۱۲ در همین دهانه فرود آمد و هدف اصلی آن از ابتدا بررسی کوه شارپ بوده است. کوه شارپ ۵۵۰۰ متر از سطح این دره بالاتر است. نظر بر این است که کوه شارپ از رسوباتی تشکیل شده که میلیون‌ها سال به وسیله‌ی جریان آب روی هم انباشته شده‌اند.

برخی از نظریه‌های فعلی بیان می‌کنند که مریخ در گذشته‌های دور، اتمسفری چگال‌تر داشته است که می‌توانسته آب را به شکل مایع روی سطح این سیاره حفظ کند؛ اما چیزی بین ۴.۲ تا ۳.۷ میلیارد سال پیش، این اتمسفر به وسیله‌ی بادهای خورشیدی به فضا رانده شده است و همین باعث شده که مریخ به سیاره‌ای سرد و خشک که امروز مشاهده می‌کنیم، تبدیل شود. با توجه به این مدل، بررسی نمونه‌های کوه شارپ می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد تکامل زمین‌شناسی مریخ در اختیار دانشمندان بگذارد.

در سال نخست مأموریت، کنجکاوی با حفاری‌هایی که در دهانه‌ی گِیل انجام داد، اطلاعات بسیار مهمی در اختیار دانشمندان گذاشت؛ زیرا گفته می‌شود که در این نواحی زیرسطحی، بین ۳.۳ تا ۳.۸ میلیارد سال پیش، آب جریان داشته و محل حضور یک دریاچه بوده است. علاوه بر این، کنجکاوی با ثبت شواهد نشان داد که روزگاری در این دهانه، عناصر شیمیایی و منشأ شیمیایی انرژی که برای حیات میکروبی ضروری هستند، وجود داشته است.

آشوین واساوادا در این خصوص می‌گوید:

به یاد دارم در آن زمان، ناسا ما را مجبور کرد که ببینیم آیا مریخ در طول تاریخ خود شرایط میزبانی از حیات داشته است یا خیر؛ هرچند نتیجه‌ی دقیقی به دست نیامد. من نگرانی‌های زیادی در مورد این مأموریت داشتم و دائماً با خود می‌گفتم: آیا بدون آسیب به مریخ می‌رسیم؟ آیا ابزارهای علمی به‌خوبی کار می‌کنند؟ آیا در جایی که برای فرود انتخاب کرده‌ایم، همان چیزهایی که به دنبال آن‌ها هستیم وجود دارند؟ من هیچ‌گاه استرسی که به هنگام پرتاب به فضا و وفرود روی مریخ داشتیم فراموش نمی‌کنم. کشف یک دریاچه‌ی باستانی در دهانه‌ی گِیل کاملاً از نظر علمی ثابت شده بود؛ اما با تأیید این موضوع توسط کنجکاوی، من مطمئن شدم آن چیزی که قول داده بودیم به ناسا تحویل داده‌ایم.

کنجکاوی می‌تواند با پیمایش کوه شارپ و نمونه‌برداری از لایه‌هایی که در طول میلیاردها سال روی یکدیگر انباشه شده‌اند، چگونگی حضور موجودات زنده ریز و تکامل سیاره سرخ را بررسی کند. گفته می‌شود دامنه‌های کوه شارپ که لایه‌های پایینی رسوبات به شمار می‌روند، ۳.۵ میلیارد سال پیش روی هم انباشته شده‌اند و در آن زمان دهانه‌ی گِیل هنوز یک دریاچه‌ی بزرگ بوده است. قسمت‌های بالاتر این کوه طی میلیون‌ها سال انباشتگی رسوب شکل گرفته‌اند و این در زمانی بوده است که سطح دریاچه به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده بود. به‌طور کلی، کنجکاوی می‌تواند با پیمایش این کوه و نمونه‌برداری، نشان دهد که چگونه مریخ با گذر زمان، از یک سیاره‌ی گرم و مملو از آب به جایی بسیار سرد و خشک تبدیل شده است.

آن‌طور که آشوین واساوادا می‌گوید، این اکتشافات می‌توانند به برخی پرسش‌های بنیادین که در مورد حضور حیات در دیگر سیارت هستند، پاسخ دهند. وی در این خصوص می‌گوید:

کنجکاوی به ما نشان داده است که مریخ روزگاری مکانی مناسب برای حیات بوده است؛ این سیاره آب داشته، عناصر مورد نیاز برای حضور حیات نیز در مریخ بوده‌اند، حتی منابع انرژی مورد نیاز حیات در اعماق دریاچه‌ای باستانی وجود داشته است. همچنین کنجکاوی توانست برخی مولکول‌های ارگانیک را در سنگ‌های باستانی که در طول میلیاردها سال گذشته دچار آسیب‌هایی شده‌اند، کشف کند. اگرچه کنجکاوی نتوانسته است حیات در مریخ را کشف کند؛ اما نتایج داده‌های این مریخ‌نورد می‌توانند در سایر مریخ‌نوردها مورد استفاده قرار گیرند تا بتوانند نشانه‌هایی از حیات باستانی را در این سیاره کشف کنند.

تا به امروز، هنوز مشخص نشده است که مأموریت کنجکاوی چند وقت دیگر ادامه می‌یابد و تا همین حالا، کنجکاوی سه برابر مأموریت اصلی خود خدمت کرده است. این امکان وجود دارد که کنجکاوی در سال‌های پیش‌ رو همچنان عملیاتی باقی بماند. مریخ‌نورد آپورچونیتی (Opportunity) نیز قرار بود ۹۰ روز در مریخ بماند؛ اما ۵۱۲۱ روز در حالت عملیاتی باقی ماند. کنجکاوی بر خلاف آپورچونیتی، دارای عمر مفید است و احتمالاً نتواند مدت زمان زیادی در مریخ دوام آورد.

مریخ‌نورد آپورچونیتی نیروی خود را از طریق پنل‌های خورشیدی تأمین می‌کرد؛ اما نیروی مورد نیاز کنجکاوی، توسط مولد ترموالکتریک رادیو ایزوتوپ چند مأموریته تأمین می‌شود. در نهایت، این راکتور (با شکافت آهسته) سوخت هسته‌ای خود را به اتمام می‌رساند و مریخ‌نورد از کار خواهد افتاد. همچنین این را باید در نظر داشت که مریخ‌نورد در طول ۵ سال گذشته مسافت زیادی پیموده و مشکلات متعددی پشت سر گذاشته است؛ بنابراین ممکن است که هر لحظه، یک مشکل مکانیکی به وجود آید.

اما تا آن زمان، کنجکاوی باید کارهای زیادی انجام دهد و از فرصت‌های حیاتی برای پژوهش نهایت استفاده را ببرد. آشوین واساوادا در این خصوص می‌گوید:

مطمئناً کنجکاوی قرار نیست تا ابد در حالت عملیاتی باقی بماند؛ در طول این سالیان باقی‌مانده، امیدوارم که بتوانیم پژوهش‌های سطح پایین کوه شارپ را با موفقیت انجام دهیم. در ترکیبات سنگ‌های این ناحیه تغییراتی دیده می‌شود که می‌توانند به ما بگویند چگونه آب و هوای مریخ با گذر زمان تغییر کرده است. هر روز مریخی که می‌گذرد، برای ما اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت که شاید بیش از ماه‌ها و سال‌های پیشین باشد. اکنون با هر کشفی که انجام می‌دهیم، تکه‌های مهمی از پازل مریخ را در کنار یکدیگر می‌چینیم.