یکی از بزرگ ترین موانع توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای طرز تلقی مدرسان و عموم مردم در خصوص آموزش فنی و حرفه‌ای است که آن را در سطحی نازل‌تر از آموزش عمومی سنتی می‌انگارند.

دانش آموزان و اولیا آنان دوره‌های آموزشی نظری که امکان دسترسی به مشاغل بالاتر را دارند، ترجیح می‌دهند و از آنجا که دانش آموزان فنی و حرفه‌ای فاقد امکانات و شرایط لازم برای ادامه تحصیل و دستیابی به این نوع مشاغل هستند به ناچار آموزش خود را در سطح دیپلم به پایان می‌رسانند.

در نتیجه این امر، با آرزوهای بیش از حد با شرایط اشتغالی مواجه می‌شوند که واجد شرایط آن نیستند و یا اینکه با شمار بسیاری از متقاضیان همپای خود برای تعداد محدودی از مشاغل در رقابت هستند.

حمایت‌های دولت در خصوص تکمیل دوره فنی و حرفه‌ای با ایجاد ظرفیت مقطع کاردانی برای تمامی فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای و همچنین صدور قوانین و مقرراتی که دال بر اولویت دهی استخدام فارغ التحصیلان این رشته‌ها در مراکز صنعتی – تولیدی یا خدماتی است می‌تواند موجبات افزایش منزلت و جایگاه فنی و حرفه‌ای را ایجاد کند تا بدین ترتیب با جذب دانش آموزان مستعدتر به کیفی کردن و افزایش بازدهی رشته‌های مهارتی بیانجامد.

اهمیت پرداختن به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا را برآن داشت تا در گفت و گو با «سید محسن حسینی مقدم» مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش بپردازد که در ادامه می‌خوانید:

مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش اظهار کرد: تشکیل هنرستان‌ها در ایران نزدیک به ۱۱۵ سال پیش برمی گردد زمانی که توسط آلمانی‌ها اولین هنرستان صنعتی در تهران ایجاد شد که هدف آن تأمین نیروی انسانی مورد نیاز برای بازارکار بود. بعد از آن هنرستان‌هایی توسط اتریشی‌ها، روس‌ها و ایتالیایی‌ها و کشورهای مختلف در ایران تأسیس شد که هنوز تعدادی از آنها در کشورمشغول به فعالیت بوده و در حال ارائه خدمات به دانش آموزان هستند.

وی افزود: ایجاد هنرستان‌ها با هدف تأمین نیروی انسانی برای ورود به بازار کار جزو اهداف اصلی سازمان فنی و حرفه‌ای به شمار می‌رود البته جذب دانش آموزان به سمت هنرستان‌ها و بازار کار در طول این سال‌ها دچار فراز و نشیب‌هایی بوده است.

مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: در نظام جدید آموزشی دوره دوم متوسطه ۳ شاخه نظری، فنی و حرفه‌ای و کار و دانش وجود دارد که شاخه کار و دانش از سال ۷۲ به بعد در نظام جدید آن دوره ایجاد شد و هدف آن قرار دادن دانش آموز در محیط واقعی کار و درس خواندن در آن فضا و ورود به بازار کار بعد از کسب دیپلم بود.

حسینی مقدم به شاخه فنی و حرفه‌ای اشاره کرد و گفت: این شاخه دانش آموزان را با مطالب آکادمیک و مهارتی آشنا می‌کند. پایه این دانش آموزان نسبت به پایه‌های نظری در دروس مهارتی قوی‌تر بود که با ادامه تحصیل در دوران فوق دیپلم و به عنوان تکنسین وارد بازار کار می‌شوند.

وی تصریح کرد: سیاست مردم در تمایل به دانشگاه و دانشگاه زدگی به تدریج سبب شد شاخه کار و دانش متقاضی ورود به دانشگاه شده و کم کم شرایط دانشگاه‌ها به گونه‌ای مهیا شود که این دانش آموزان که هدف ازایجاد شاخه ورود مستقیم به بازار کار بود در لایه‌های پنهان ماند و این دانش آموزان برای ورود به دانشگاه وارد رقابت شدند.

این مسئول ادامه داد: سیاست دانشگاه زدگی و تمایل خانواده‌ها برای ورود دانش آموزان به دانشگاه به آموزش‌های مهارتی نیز کشیده شد. و این دیدگاه در طول این سال‌ها ادامه داشته است تا با اجرایی شدن سند تحول بنیادین در سال ۹۱-۹۰ و تغییراتی که در نظام آموزشی صورت گرفت، مؤلفان کتاب‌های درسی و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تغییراتی در مسائل محتوایی آموزش‌های شاخه فنی و حرفه‌ای ایجاد کردند.

** مطالب کتب درسی برگرفته از نیاز بازار کار باشد

حسینی مقدم گفت: آن چیزی که در کتب درسی به دانش آموزان ارائه می‌شود باید برگرفته از نیاز بازار کار بوده و برای تعریف رشته‌ها و سر فصل دروس و محتوا نیازهای بازار کار سنجیده شود و متولیان بازار کار کنار متولیان آموزش قرار گیرند وبر آن شوند تا به نیازهای بازار کاررسیدگی کرده و بر اساس آن دانش آموز آموزش لازم را ببیند.

وی افزود: دانش آموز فنی و حرفه‌ای بعد از فارغ التحصیلی وارد بازار کار می‌شود و باید به طریقی باشد تا بازار این اشکال را نگیرد که دانش آموز با آنچه که مورد نیاز بازار کار است، انطباق ندارد.

مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش تاکید کرد: تغییرات در کتب فنی و حرفه‌ای اعمال و رشته‌های مختلف کاملاً به روز رسانی شده و تغییرات محتواها از ۶۰ تا صد درصد اتفاق افتاد و از سال ۹۵ که پایه دهم استقرار پیدا کرد محتوای جدید نیز آماده ارائه به دانش آموزان شد.

حسینی مقدم تصریح کرد: اتفاقی که در رابطه با شاخه فنی و حرفه‌ای افتاد این بود که محتواهای آموزشی بر مبنای شایستگی نوشته شد (آموزش مبتنی بر شایستگی) که اصل و اساس در این آموزش‌ها قرار گرفت.

به گفته وی اتفاق دیگری که در این رشته روی داد این بود که هر کدام از کتاب‌های این شاخه شامل ۵ پودمان درسی شدند که هر پودمان درسی می‌توانست دانش آموز را به سمت یک شغل هدایت کرده و طبق تعریف برنامه درسی ملی و سند تحول بنیادین دانش آموز در هر مقطعی در طول دوران تحصیل اگر تصمیم به جدایی از نظام آموزشی را داشت بتواند برای خود شغلی دست و پا کند.

مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: آموزش مبتنی بر شایستگی بدین مفهوم است که دانش آموزبلافاصله بعد از اتمام فصل یا پودمان، هنر آموز مربوطه یا معلم از دانش آموز بر اساس شایستگی و کاری که یاد گرفته آزمونی گرفته شود. بدین معنا که آزمون ورق و کاغذی نبود بلکه آن چیزی که دانش آموز باید یاد می گرفته است را توانسته یاد بگیر و یا خیر.

وی ادامه داد: به عنوان مثال دانش آموز رشته مکانیک خودرو در یک پودمان باید تعویض روغن خودرو را یاد بگیرد و اینکه دانش آموز به این شایستگی رسیده و یا خیر ملاک نمره گذاری معلم بود. بدین معنا که ملاک اصلی از بحث شایستگی، توانایی کار یاد گرفتن دانش آموز بود.

حسینی مقدم افزود: کلاس‌ها به گونه‌ای طراحی و تدوین شد که دانش آموز مبانی نظری را نیزدر کارگاه فرا می‌گرفت و بدین صورت نبود که در کلاس مباحث تئوری را یاد گرفته و در کارگاه مهارت‌های عملی را بیاموزد (نظام مبتنی بر شایستگی) را دنبال می‌کرد.

مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش گفت: دروسی که برای دانش آموز مطرح شده است (شایستگی‌های عمومی، پایه، غیر فنی و فنی) است. شایستگی‌های فنی همان هنرهایی است که دانش آموز باید فرا گیرد، شایستگی‌های غیر فنی یعنی در حین کار کردن باید اخلاق کارکردن نیز داشته باشد (اخلاق حرفه‌ای) ویک فارغ التحصیل باید بازاریابی را فرا گرفته و به کار تیمی وارد باشد.

حسینی مقدم در بحث شایستگی‌های غیر فنی افزود: برای هر رشته شایستگی‌های غیر فنی تعریف شده بدین معنی که به طور مثال اگر قرا است موتور خودرو را اصطلاحاً پیاده کند باید نحوه برخورد و ارتباط با صاحب خودرو، همکارو دانش آموز دیگر را فرا گرفته باشد و بتواند حرف بزند، گفت و گو کرده و بازاریابی کند.

وی ادامه داد: استلزام نیروی انسانی بدین معنا است که هنرآموزان و معلمان که مشغول به تحصیل هستند را به این باور برسانیم که نظام آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تغییر پیدا کرده وباید خود را با این تغییرات هماهنگ کنیم و همه با هم به این تغییرات واحد رسیده و بر اساس آن آموزش دهیم.

این مسئول با تاکید بر اینکه معلمان ما نیاز به آموزش دارند، گفت: این آموزش‌ها به طور کامل صورت نمی‌گیرد و بیش از این باید در زمینه آموزش‌های ضمن خدمت که اصل و اساس نظام آموزشی است، تلاش شود.

حسینی مقدم ادامه داد: در بحث فضای هنرستان‌ها نیز تا قبل از سال ۹۵ پایه دهم عمومی و مشترک بوده و پایه یازدهم و دوازدهم دانش آموزان این دو سال را در هنرستان می‌گذراندند. که بعد از سال ۹۵ که نظام جدید آمد هنرستان‌ها سه ساله شد و دانش آموز بعد از پایه نهم مستقیم وارد دهم و هنرستان‌ها می‌شوند.

این کارشناس آموزشی تصریح کرد: در بهترین حالت که امسال در آن قرار داریم و هنرستان‌ها سه ساله شدند کمبود یک سوم فضای کلاسی کارگاهی وجود دارد.

به گفته وی بسیاری از هنرستان‌ها با همکاری عوامل اجرایی، فضاهای هنرستان را تبدیل به کارگاه کرده‌اند که پاسخگوی نیاز دانش آموزان نیست و اگر قرار باشد نیاز بازار کار تأمین شود و دانش آموز توانمند و دارای مهارت تحویل جامعه شود، باید تجدید نظری در رابطه با فضاهای کلاسی و کارگاهی داشته باشیم.

وی در ادامه به تجهیزات هنرستان‌ها نیز اشاره کرد و گفت: هنرستان‌ها با تجهیزات مفهوم پیدا می‌کند و یک هنرجو زمانی می‌تواند در جامعه به خوبی ظاهر شود و حرفی برای گفتن داشته باشد که با استفاده از تجهیزات مهارت‌های لازم را به دست آورده باشد.

** هنرستان بدون تجهیزات همان دبیرستان است

این مسئول با اشاره به اینکه هنرستان بدون تجهیزات همان دبیرستان است، یادآورشد: در سال‌های اخیربا حمایت‌های مسئولان و وزارت آموزش و پرورش بخشی از دانش آموزان به سمت آموزش‌های هنرستانی در شاخه فنی و حرفه‌ای هدایت شده است.

حسینی مقدم تصریح کرد: هر ساله مبالغی برای تجهیزهنرستان ها در نظر گرفته می‌شود اما با داشتن حدود هفت هزار هنرستان مبلغی که سال گذشته برای آن در نظر گرفته شده و هنوز هم به آن اختصاص داده نشده است به ازای هر هنرستان مبلغی حدود ۵ میلیون تومان است که این عدد به هیچ عنوان با توجه به امکانات و تجهیزاتی که یک هنرستان به آن نیازمند است، قابل بازگو کردن نیست.

مدیر کل سابق دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش تاکید کرد: این مبلغ به هیچ عنوان بخشی از موارد مصرفی هنرستان‌ها را نیز تأمین نمی‌کند.

حسینی مقدم با اشاره به اینکه طبق بیانات مقام معظم رهبری باید به گونه‌ای دانش آموزان را تربیت کنید که بدانند علاوه بر محیط علم، وارد محیط عمل نیز شوند، خاطرنشان کرد: همه مسئولان مهارت‌های آموزشی تاکید دارند که نگاه ویژه ای باید به این آموزش‌ها شود و تنها با حرف نیازهای هنرستانی تأمین نخواهد شد.

وی اضافه کرد: اگربه رونق تولید و فراگرفتن آموزش توسط دانش آموزان اعتقاد و باور وجود دارد لازمه این مهم فعال کردن صنایع و خدمات و آموزش نیروی انسانی است تا بتواند چرخ تولید را به گردش درآورد و البته این نیروی انسانی آموزش دیده باید از هنرستان‌ها تأمین شود و در مرحله بعدی درصورتی که این افراد قصد ادامه تحصیل داشته باشند می‌توانند وارد مراکز آموزش عالی و دانشگاه فنی و حرفه‌ای شوند.

بنابراین اگر نظام تعلیم وتربیت به توسعه بخش آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش به عنوان دو شاخه ازشاخه های دوره دوم متوسطه تاکید دارد باید توجه خاص و ویژه به هنرستان‌ها داشته باشد و امکانات و تجهیزات مورد نیاز را برای این مراکز تأمین کند.