بدون شک شعر روباه و زاغ در کتاب فارسی کلاس چهارم را همگی به خاطر دارند که به علت حیله گری روباه، زاغ قالب پنیر خود را از دست داد. در واقع از همان زمان کودکی مکار و حیله گر بودن روباه در اذهان نقش بست و به نماد دروغگویی تبدیل شد اما یک بوم شناس معتقد است اینکه روباه را نماد فریبکاری می دانیم باور غلطی است، تمام حیوانات هدفشان بقا است و برای این راه از امکاناتی که دارند استفاده می کنند، روباه هم از هوش خود برای طی کردن این مسیر بهره می برد.
به گفته جلیل ایمانی وضعیت جمعیتی روباه های ایران مناسب نیست و برای ادامه زندگی و بقا به حمایت نیاز دارند؛ وی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: روباه ها جزو راسته گوشتخواران و از خانواده سگ سانان محسوب می شوند، ۶ گونه سگ سان در کشور داریم که روباه ها چهار تا از آن گونه ها را تشکیل می دهند. گرگ و شغال از دیگر گونه سگ سانان هستند.
وی درباره ویژگی های عمومی روباه ها توضیح داد: روباه ها گوش های مثلثی شکل، دم پرمو، ۴۲ دندان، پنج انگشت در دست و چهار انگشت در پا دارند، از ویژگی خاص این حیوان این است که ناخن هایشان جمع نمی شود از این رو رد ناخن هایشان در رد پایشان می افتد، همچنین حس بویایی و شنوایی بسیار قوی دارند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ادامه داد: در ایران ۴ گونه روباه معمولی، شاه روباه، روباه شنی و روباه ترکمن زیست می کند که در وضعیت مناسبی قرار ندارند، در واقع طبق فهرست سرخ اتحادیه‌ بین‌المللی‌ حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی ( IUCN ) هر چهار گونه روباه ایران در سطح جهانی در وضعیت کمترین نگرانی قرار دارند اما در ایران وضعیت آنها متفاوت است.

*** شاه روباه
ایمانی درباره وضعیت شاه روباه در کشور گفت: شاه روباه جزو گونه های در خطر انقراض سازمان محیط زیست است و در پیوست شماره ۲ کنوانسیون سایتیس ( منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) قرار دارد، در این پیوست گونه هایی قرار دارند که اگر روی تجارت آنها نظارت جهانی صورت نگیرد، تحت خطر انقراض قرار خواهند گرفت.

** روباه ترکمنی
وی افزود: روباه ترکمنی در کمترین شرایط نگرانی جهانی قرار دارد اما در ایران در زمره گونه های در خطر انقراض سازمان محیط زیست است، حتی دو بار اعلام کردند که منقرض شده اما دوباره به لیست برگشته است، در کنوانسیون سایتیس در هیچ طبقه بندی قرار نگرفته چون اطلاعات زیادی از این گونه در ایران در دست نیست.

** روباه شنی
ایمانی درباره روباه شنی گفت: این روباه از نظر جهانی کمترین نگرانی را دارد و در زمره گونه های حمایت شده سازمان محیط زیست است.

*** روباه معمولی
وی افزود: این روباه در سطح جهانی کمترین نگرانی را دارد و در ایران نیز در سازمان محیط زیست وضعیت خاصی برای آن پیش بینی نشده و از نظر این سازمان وضعیت خوبی دارد.

*** برآورد جمعیتی از روباه ها نشده است
ایمانی درباره جمعیت روباه ها در کشور گفت: تاکنون هیچ فعالیتی درباره برآورد جمعیت روباه ها انجام نشده به طور کلی کارهای زیادی بر روی سگ سانان صورت نگرفته است، از این رو آمار دقیقی از جمعیت روباه ها در کشور نداریم.
وی به انجام دو پایان نامه درباره روباه ها اشاره کرد و افزود: یک پایان نامه بر روی ارزیابی زیستگاه شاه روباه و یک پایان نامه دیگر بر روی ژنتیک روباه ها در کشور انجام شده است در حالیکه بررسی شرایط روباه ها به مطالعات و کار بیشتری نیاز دارد.

*** وضعیت ژنتیکی روباه ها در کشور بد نیست
متخصص بوم شناسی و مدیریت تنوع زیستی گفت: نتایجی که درباره ژنتیک روباه ها به دست آمد، نشان داد که وضعیت تنوع ژنتیکی روباه معمولی مطلوب است و از این لحاظ مشکلی ندارد. دو گروه عمده ژنتیکی در کشور موجود است که به نوعی با گروه های جهانی همخوانی دارد، بر این اساس، درباره روباه معمولی می توانیم بگوییم که تنوع و وضعیت خوبی از لحاظ ژنتیکی دارد.
وی افزود: روباه شنی هم که بیشتر در استان های یزد، کرمان، تا حدودی سیستان و بلوچستان و اصفهان متمرکز است، می شود گفت این تحقیقات نشان داد تفاوت های ژنتیکی خوبی در میان آنها وجود دارد و تنوع ژنتیکی این گونه در داخل کشور در سطح مطلوبی است یعنی هنوز امید برای حفظ این گونه وجود دارد.
وی درباره شاه روباه گفت: شاه روباه با وجود اینکه دستیابی به اطلاعات این گونه بسیار سخت است اما می شود گفت بر اساس داده هایی که داریم وضعیت این گونه هم از لحاظ ژنتیکی تقریبا مناسب است و ارتباطات مناسبی را با سایر جمعیت های دیگر در داخل کشور برقرار کرده و این ارتباطات هنوز قطع نشده است.
ایمانی به وضعیت روباه ترکمنی اشاره کرد و افزود: روباه ترکمنی هم سالها گزارش نشده بود اما توانستیم در سال ۹۴ نمونه هایی از آن به دست آوریم و مشخص شد به رغم کمبود نمونه ها اما تنوع ژنتیکی این گونه مطلوب است. به نظر می رسد این گونه با وجود اینکه گزارش های کمی از آن داریم توانسته خودش را با شرایط سازگار کند.
وی تاکید کرد: در حال حاضر اطلاعات درباره روباه ترکمنی بسیار کم است. اینکه بخواهیم بگوییم وضعیت چگونه است نیاز به کار بسیار دقیق تر و حساب شده تری دارد، بر این اساس در حال طراحی تز دکترای دیگری بر روی شاه روباه و روباه ترکمنی هستیم تا اطلاعات بیشتری را جمع آوری کنیم.
وی اظهارداشت: اما در نهایت بر اساس آنالیزهایی که داشتیم، وجود این ۴ گونه روباه فقط بر اساس گزارش هایی که بر روی مورفولوژیک استوار بود تعیین شده بود. مطالعه ما نشان داد قطعا تبارهای ژنتیکی این چهارگونه در کشور حضور دارند، وضعیت ژنتیکی آنها فعلا با توجه به اطلاعاتی که داریم بد نیست اما نیاز است که مطالعات تکمیلی هم انجام شود تا بتوانیم وضعیت حفاظتی مطلوبی را برای آنها در آینده داشته باشیم.

*** تعارض با انسان عامل تهدید
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ادامه داد: یکی از مهمترین عوامل تهدیدی که برای بسیاری از گونه ها وجود دارد، از دست دادن زیستگاه است، همچنین استفاده از سموم کشاورزی باعث شده که بسیاری از طعمه های آنها از بین برود، جاده کشی ها نیز کیفیت زیستگاه ها را کاهش داده و سگ های ولگرد و گله نیز عامل دیگر تهدید این حیوان است به طور کلی می توان گفت تعارض با انسان تهدید اصلی روباها است.
ایمانی افزود: روباه ها از حیوانات کوچک مانند موش ها تغذیه می کنند اما انسان طی چند سال گذشته مراتع را به زمین های کشاورزی تبدیل کرده که برای محافظت از محصولات خود اقدام به استفاده از آفت کش ها می کند، این مساله موجب نابودی موش ها که غذای روباه است شده، بنابراین انسان موجب از بین رفتن طعمه و غذای روباه ها شده است.
وی گفت: به عنوان مثال در یکی از استان های مرکزی فردی طعمه ای را با هدف از بین بردن گرگ های آن منطقه به سم آلوده و در طبیعت رها کرده بود که باعث از بین رفتن تعداد زیادی روباه شد، در همان منطقه حدود ۱۶ لاشه روباه پیدا کردیم که همه با خوردن این طعمه تلف شده بودند، این میزان تلفات برای یک منطقه عدد بسیار بالایی است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر تصادفات جاده ای نیز تلفات زیادی به جمعیت این گونه وارد می کند. به عنوان مثال جاده ای در قشم وجود دارد که به راحتی در جاده ساحلی جنوبی آن بخش، روزانه یک تا دو روباه بر اثر تصادفات جاده ای تلف می شود.

*** باورهای غلط آفت جان روباه ها
این متخصص بوم شناسی و مدیریت تنوع زیستی اظهار داشت: در برخی از استان ها مثلا دم روباه را نشانه خوش شانسی، سعادت، پول و زیبایی می دانند از این رو اقدام به شکار حیوان می کنند، یا از پوست آن برای تهیه لباس استفاده می کنند.

*** آیا روباه مکار است؟
ایمانی تاکید کرد: این باورهای خرافی که ما نسبت به برخی حیوانات داریم درست نیست، مثلا گرگ را نماد بی رحمی و روباه را نماد فریبکاری می دانیم باورهای غلطی هستند، تمام حیوانات هدفشان بقا است و برای این راه از امکاناتی که دارند استفاده می کنند.
وی افزود: روباه ها موجوداتی به شدت محافظه کار ، باهوش و انسان گریز هستند. اگر نزدیک شوید و بوی انسان را حس کنند تا مدتها از لانه هایشان بیرون نمی آیند و در آن پنهان می شوند اما اینکه روباه را نماد حیله گری بدانیم باور غلطی است، حفاظت از آنها واقعا ضروری است و نباید با این باورهای غلط ارزش حفاظتی آنها را پایین بیاوریم.

*** روباه ها تک همسر هستند
وی گفت: روباه ها معمولا تک همسر هستند، این خصلت اصولا در سگ سانان دیده می شود و بارها مشاهده شده که مثلا یک روباه در چند فصل با یک جفت می گردد، البته این رفتار با توجه به گونه های مختلف متفاوت است.
ایمانی درباره زادآوری روباه ها توضیح داد: دوره بارداری روباه ترکمنی ۵۲ تا ۶۰ روز است که سه تا ۸ نوزاد به دنیا می آورد و در یک سالگی بالغ می شوند، شاه روباه نیز ۵۰ تا ۶۰ روز، یک تا سه نوزاد با وزن تقریبی بین ۵۰ تا ۱۰۰ گرم به دنیا می آورد و در یک سالگی بالغ می شوند.
وی ادامه داد: دوره بارداری روباه شنی نیز حدود ۵۰ تا ۶۵ روز است که ۳ تا ۶ نوزاد با وزن تقریبی ۵۰ تا ۱۰۰ گرم به دنیا می آورد در یک سالگی بالغ می شود، روباه معمولی نیز ۵۰ تا ۵۵ روز دوره بارداری دارد که تا ۷ نوزاد با وزن ۵۰ تا ۱۵۰ گرم به دنیا می آورد و زمان بلوغ آنها نیز یک سالگی است.
این متخصص بوم شناسی و مدیریت تنوع زیستی گفت: روباه ها هر سال زادآوری دارند اما ممکن است همه فرزندان زنده نمانند، مثلا در یکی از مناطق به علت سمپاشی هوا ۶ توله روباه تلف شده از سم پیدا کردیم.