نظام آموزش و پرورش بی شک نقش مهمی در بروز خلاقیت دانش آموزان دارد. برای این منظور سیستم آموزشی به رغم بسیاری از مشکلات و نارسایی های موجود باید به سمت بهبود و ارتقای شاخص ها و امکانات خود گام بردارد.
بی تردید شکوفایی خلاقیت در میان نسلی که آینده سازان کشور محسوب می شوند، یکی از مهم ترین گام ها در مسیر پیشرفت و توسعه و باز نماندن جامعه از تحولات پرشتاب جهان امروز است؛ هدفی که در سایه یک نظام آموزش و پرورش پیشرفته و کارآمد محقق خواهد شد.
به باور بیشتر جامعه شناسان و کارشناسان آموزشی، بروز خلاقیت در میان دانش آموزان نیازمند وجود مولفه هایی در نظام آموزش و پرورش است. نهادینه شدن فضای کافی برای بروز خلاقیت در سیاست های نظام آموزشی یکی از مهم ترین این مولفه هاست. به عقیده کارشناسان در این مسیر باید برنامه‌ ریزان نظام آموزش و پرورش، هدف ‌های آموزشی را در جهت رشد خلاقیت دانش آموزان، متناسب با فلسفه اجتماعی و تربیتی حاکم بر جامعه تدوین کنند.
تجویزی و تحمیلی نبودن محتوای کتاب های درسی، فراهم آوردن امکانات لازم جهت ارایه آموزش ‌های درسی در خارج از محیط کلاس درس، استفاده از معلمان خلاق و پذیرفتن ایده‌ های نو آنان و تشویق دانش‌‌ آموز خلاق از دیگر زمینه های رشد خلاقیت در محیط آموزشی به شمار می رود.

** شناسایی استعدادهای فردی دانش آموزان وظیفه ای بر دوش نظام آموزشی
هر یک از دانش آموزان بی شک توانایی ها و استعدادهای منحصر به فردی دارند که شناسایی آنها بر عهده نظام آموزشی است. اگر نظام آموزشی کارکرد درستی داشته باشد بستری برای بروز و ظهور شایستگی ها و خلاقیت های فردی دانش آموزان خواهد بود. در همین ارتباط «محمد نیک نژاد» عضو انجمن صنفی معلمان و فعال حوزه آموزش و پرورش، معتقد است که تنها راه کارآمدی نظام آموزشی در مسیر شناسایی استعدادهای فردی دانش آموزان، ارتقای امکانات و شرایط کمی و کیفی آموزش در مدارس است.
به گفته وی، کشف و پرورش استعدادهای علمی و هنری خلاق باید از پایین ترین سطوح در مدارس آغاز شود و این مهم نیازمند تغییرات اساسی در سیستم آموزشی کشور است.
نیک نژاد در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا می گوید: باید برنامه ریزی در ساختار آموزشی به گونه ای باشد که بتوان استعدادهای گوناگون در این سیستم را کشف کرد زیرا هر یک از انسان ها ویژگی های منحصر به فردی دارند که باید این ویژگی ها به سمت رشد و شکوفایی سوق داده شود. فراهم آوردن بسترهای لازم در این زمینه بدون شک بر عهده آموزش و پرورش است. در ساختار آموزشی هم اولین کسی که باید مسوولیت شناسایی و پرورش افراد خلاق و نخبه را بر عهده گیرد، معلم است.

** نظام آموزشی نیازمند تحول کیفی و محتوایی
تحول در محتوا و تلاش برای بهبود کیفی آموزش در نظام آموزش و پرورش یکی از مهم ترین نکاتی است که کارشناسان در خصوص راه های ایجاد نظام آموزشی خلاقیت آفرین بر آن تاکید دارند. در همین ارتباط نیک نژاد در ادامه گفت وگو با ما، در خصوص آنچه باید در نظام آموزش به منظور کشف و رشد خلاقیت ها دچار تحول شود، گفت: ابتدا باید معلمان به روز شوند. معلم باید با روش های استعدادیابی در سیستم های آموزشی موفق آشنا شود. در این مسیر می توانیم از تجربه های مثبت کشورهای دیگر استفاده کنیم، این تجربیات را بومی کنیم و در مدارس خود به کار بریم. با بهره گیری از روش های موجود در زمینه شناخت استعدادها در مدارس، قدرت تشخیص معلمان در شناخت دانش آموزان مستعد و خلاق بالا می رود.
به گفته وی، برای این هدف باید سیستم آموزشی برای معلمان کلاس ها و دوره های آموزشی برگزار کند و در کلاس ها روش های نوین استعدادیابی و پرورش استعدادهای درخشان را به آنان بیاموزد.
نیک نژاد افزود: پس از آموزش به معلمان، گام دوم این است که ما ساختار و امکانات آموزشی را به سمت و سوی رشد و ارتقا پیش بریم و امکانات آموزشی مان را طوری مهیا کنیم که بستر لازم برای شکوفایی استعدادها و خلاقیت ها در آن فراهم شود. از جمله این امکانات، تجهیزات آموزشی و آزمایشگاهی و فضای کلاسی مناسب است.
این کارشناس آموزشی با تاکید بر لزوم تحول در محتوای آموزشی نیز گفت: باید درونمایه های آموزشی هم تغییر کند و طوری تنظیم شود که بر اساس آن یادگیری و فهم دانش آموزان از مطالب درسی در اولویت قرار گیرد. تمرکز سیستم آموزشی نباید روی حفظ کردن ، نمره و معدل باشد، بلکه باید بر پرورش استعداد و خلاقیت در دانش آموزان مستعد تمرکز کند. باید علاوه بر شاد و انگیزه بخش کردن دروس، از روش های ابتدایی آموزشی عبور کرده و به سمت حیطه های بالاتر آموزشی حرکت کنیم.
نیک نژاد ادامه داد : باید سیستم آموزشی به سمتی حرکت کند که درک علمی دانش آموزان را بالا برده و از آموختن طوطی وار و حفظ کردن مسایل توسط دانش آموز عبور کند. باید روی قدرت تحلیل، ارزشیابی و درک و فهم بچه ها در مدارس کار کنیم. به این منظور در سطوح مختلف تحصیلی قطعا نیازمند به روز کردن محتوای کتاب های درسی هستیم. محتوای کتاب ها باید به گونه ای باشد که دانش آموز بتواند با آن ارتباط برقرار کند.

** اهمیت روزآمدی و حذف گذشته نگری در نظام آموزشی
روزآمدی و توجه به آینده به جای گذشته نگری و تمرکز بر روش های قدیمی آموزشی، یکی از مواردی است که به باور کارشناسان در بروز استعداد و خلاقیت دانش آموزان موثر است.
در این باره «مجید ابهری» رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی معتقد است که نظام آموزشی برای خلاقیت آفرینی باید گذشته نگری را کنار بگذارد.
وی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می گوید: نظام‌ های آموزشی گذشته‌ نگر نمی ‌توانند شهروندان خلاق و مبتکر تربیت کنند چرا که این گونه نظام‌ های آموزشی قواعد معین و ثابت برای رفتارهای معین و راه‌ حل‌ های خاص برای مسایل خاص تجویز می‌ کنند و دانش ‌آموزان و دانشجویان خلاق مورد بی ‌مهری قرار می ‌گیرند. حتی سوالات و پیشنهادات آنها باید قالبی و در چهارچوب باشد اما در مقابل نظام‌ های آموزشی خلاق و آینده ‌نگر همواره به آینده نگاه دارند و هوشیارانه به پیش ‌بینی و پیشگیری می ‌پردازند.
این آسیب شناس اجتماعی می افزاید: در جامعه رو به رشد ایران با توجه به تحریم ‌های مختلف عملی، اقتصادی و فرهنگی توجه به جایگاه و نقش خلاقیت از اهمیت حیاتی برخوردار است و شایسته است این حرکت و توجه از خانواده‌ ها، مهدهای کودک و مراکز پیش‌ دبستانی آغاز شود.
کوتاه سخن آنکه، بروز خلاقیت در شهروندان که اساس ایجاد نوآوری در جامعه به شمار می رود، نیازمند روزآمدی و تلاش نهادهای آموزشی و تربیتی از جمله خانواده و مدارس است. خانواده و نظام آموزشی باید فرصت‌ های لازم را برای سوال کردن، تجربه کردن و کنجکاوی کودکان فراهم کرده و در مقابل اینگونه رفتارها روش سرکوب و دعوت به سکوت پیشه نکنند. در این شرایط بی شک در آینده شاهد بروز خلاقیت هایی علمی و هنری خواهیم بود؛ خلاقیت هایی که تضمین کننده پیشرفت آتی کشور خواهند بود.