یکی از دوستان من سه فرزند خارق‌العاده دارد! آنها اسباب‌بازی‌هایشان را خودشان جمع می‌کنند، سر ساعت بدون چانه زدن به رختخواب می‌روند، حتی اختلافات‌شان را هم خودشان حل و فصل می‌کنند! این بچه‌ها شگفت‌انگیزند! حتی یک‌بار دیدم پسر سه ساله‌اش با بچه‌ای که کامیون اسباب‌بازی‌اش را به زور از دستش کشیده بود، در نهایت آرامش برخورد کرد. باور کنید شوخی نمی‌کنم این بچه‌ها وجود دارند! ما هم می‌توانیم پدر یا مادر یکی از این بچه‌ها باشیم، اگر بدانیم چگونه با کودک خود رفتار کنیم.

دوستم اعتقاد دارد بچه‌هایش هم باید زمان‌هایی برای خودشان داشته باشند؛ قبل از هر چیزی آنها کودک هستند و باید بچگی کنند! اما او اعتقاد دارد کمی چالش تربیتی هم لازم است. من از او رمز کارش را پرسیدم و امیدوارم بتوانم برخی حکمت‌ها‌ی روش تربیتی او را به شما هم منتقل کنم.

با ما و این مقاله همراه باشید، با روش‌هایی که روان‌شناسان تربیتی به آن رسیده‌اند، بهتر می‌آموزیم چگونه با کودک خود رفتار کنیم.

برای آنکه راز موفقیت دوستم را بفهمم از او پرسیدم چه روشی دارد؟ کودکانش را تهدید می‌کند؟ اگر حرفش را گوش نکنند، تنبیه‌شان می‌کند؟ به آنها وقت آزاد زیادی می‌دهد؟ یا در ازای اینکه حرفش را گوش بدهند به آنها خوراکی رشوه می‌دهد؟ دوستم از سؤالات من شوکه شد و گفت: «نه اصلا این‌طور نیست! سعی می‌کنم درست‌ترین کار را برای تربیت آنها انجام بدهم و برای‌شان روشن کنم که چه انتظاری از آنها دارم. حالا فقط کافی است به آنها نگاه کنم، خودشان می‌فهمند که باید منظم باشند و چگونه رفتار کنند!»

این روش در صورتی که درست انجام شود ممکن است خیلی هم خوب باشد و کارشناسان در اینکه دوست من ایده‌ی خوبی درباره‌ی آموزش رفتار به کودکان دارد، توافق دارند. دکتر شارون هال (Sharon K. Hall) نویسنده‌ی کتاب «پرورش کودکان در قرن ۲۱» می‌گوید: «اگر شما وقتی فرزندان‌تان هنوز نوپا هستند، انتظارات‌تان را به روشنی مشخص کنید، این توقعات در آنها نهادینه می‌شود و از آن به بعد خودشان هم همین‌ توقعات را از خودشان خواهند داشت». به بیان دیگر چون کودکان به‌طور طبیعی تمایل به خوشحال کردن پدر و مادر دارند، سعی می‌کنند همان‌طوری که شما به آنها آموزش داده‌اید، رفتار کنند. کارشناسان می‌گویند کودکان از همان ۱۸ ماهگی رفتاری همدلانه دارند و به انتظارات والدین‌شان پاسخ می‌دهند.

در ضمن یک خبر خوب برای‌تان دارم؛ تربیت یک کودک خردسال آن‌قدر‌ها هم که به نظر می‌رسد ترسناک نیست! دکتر روبرت بروکس (Robert Brooks) یکی از نویسندگان کتاب «پرورش کودک منضبط» می‌گوید: «اگر زمانی که کودک‌تان هنوز ۲ ساله است، آموزش دادن به او را شروع کنید، کودک سریع‌تر یاد می‌گیرد، مقاومت کمتری نشان می‌دهد و در نهایت رفتار بهتری خواهد داشت». او معتقد است، هر کدام از مواردی که در ادامه اشاره خواهیم کرد، ملزوماتی است که یاری‌تان می‌کند کودکی پرورش بدهید که خودش بداند چطور رفتار کند.

بخش اول: قوانین ثابت و قابل احترامی تعیین کنید

بچه‌ها معمولا فکر می‌کنند هرکاری که دل‌شان می‌خواهد، باید انجام بدهند. اگر هم چیزی خلاف میل‌شان باشد گریه می‌کنند، جیغ می‌زنند و یا با پرتاب کردن وسایل، اوقات‌تلخی می‌کنند. هال رونکل (Hal Runkel) درمانگر خانواده اعتقاد دارد وقتی کودک درک کند که مرزهای تعریف‌شده و خوبی وجود دارد، یاد می‌گیرد که خودش را با شرایط وفق بدهد و به محدودیت‌ها احترام بگذارد.

۱. توضیح بدهید چرا…

لازم نیست برای کارهایی که از فرزندتان می‌خواهید یا قوانینی که برای او وضع کرده‌اید، توضیحات جامع و کاملی به او بدهید. اما اگر بداند دلایل قانع‌کننده‌ای وجود دارد، کمتر لجبازی می‌کند. مثلا اگر قرار گذاشته‌اید که سر ساعت ۸ به رختخواب برود، به او بگویید این کار لازم است چون بدن او را قوی و سالم نگه می‌دارد. یا اگر به او می‌گویید اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند، دلیلش این است که دفعه‌ی بعد که خواست بازی کند، دنبال‌شان نگردد.

۲. از او تعریف کنید

هر زمان که کودک از قوانین پیروی کرد یا کار مثبتی انجام داد، از او تعریف و قدردانی کنید. دکتر لری کوئنیگ (Larry J. Koenig) نویسنده‌ی کتاب «تربیت هوشمندانه» می‌گوید: وقتی کودک تختش را مرتب می‌کند یا اجازه می‌دهد خواهرش با اسباب‌بازی‌هایش بازی کند، حتما این رفتارش را تمجید کنید. به او بگویید: «چه پسر بزرگی دارم که خودش تختشو مرتب می‌کنه و کاراشو خودش انجام میده.»

۳. خودتان هم قوانین را رعایت کنید

جودی آرنال (Judy Arnall) نویسنده‌ی کتاب «تربیت بدون نگرانی» می‌گوید: «کودک باید ببیند که خودتان هم قوانین را رعایت می‌کنید. وقتی از کار برمی‌گردید لباس‌هایتان را آویزان کنید، ظرف‌های کثیف را داخل سینک بگذارید و وقتی ناراحتید گریه زاری و داد و بیداد نکنید. بچه‌ها زمانی درست رفتار می‌کنند که ببینند شما هم به قوانین خودتان احترام می‌گذارید.»

۴. وجدان کودک را پرورش بدهید

اگر کودک‌تان به خاطر سرپیچی از قوانین شما احساس بدی داشت، سعی کنید این حس بد او را به حداقل برسانید. درست است که کمی حس گناه برای کودک لازم است؛ چون باید بتواند درست و غلط را تشخیص بدهد و سعی کند در مسیر درست حرکت کند؛ اما یادتان باشد از این‌گونه اتفاقات به عنوان یک فرصت آموزشی بهره ببرید. دکتر هال پیشنهاد می‌کند در این مواقع به کودک بگویید: «می‌دونم ناراحتی اما همه‌ی ما اشتباه می‌کنیم، فقط باید حواس‌مون باشه دفعه‌ی بد تکرارش نکنیم.»