خراسان شمالی که با ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار وسعت، در شمال شرقی کشور قرار دارد، ۱٫۷ درصد از گستره کشور را دربرگرفته است.
تنوع گونه ای، به معنای گونه های مختلف گیاهان و جانوران است که در یک منطقه زیست دارند و به هر میزان که تنوع بیشتر باشد، زنجیره غذایی، طولانی تر و بزرگ تر می شود و در نتیجه محیط زیست پایدارتر خواهد بود.
خراسان شمالی با داشتن مناطق دشتی و کوهستانی، رودخانه و چشمه ها، زیستگاه و مامن گونه های مختلف جانوری از جمله بیش از ۵۰ گونه پستاندار، بیش از ۱۴۰ گونه پرنده و بیش از ۵۰ گونه خزنده و هزاران هکتار جنگل است.
این استان زیستگاه بیش از ۵۰ گونه پستاندار شامل یوزپلنگ، پلنگ، قوچ و میش اوریال، کل و بز، آهو، گربه پالاس، گربه وحشی، گربه جنگلی و گراز است و بیش از ۱۴۰ گونه پرنده از جمله کبک، قرقاول، هما، تیهو، عقاب، باقرقره، شاهین، دلیجه، سهره، چکاوک، کوکو، سبزقبا و زنبورخورک در آن زیست می کنند.
در این استان گونه های خزنده همچون مار افعی، مار جعفری، کفچه مار و چهار گونه دوزیست و هشت گونه ماهی نیز می زیند.
خراسان شمالی ۱۳ هزار و ۶۹۵ هکتار ذخیره گاه جنگلی اعم از گونه های ارس، فندق، زالزالک، گردو وحشی و بلوط دارد و یکهزار و ۱۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده که حدود ۱۵۰ گونه آن دارویی است.
وسعت جنگل های انبوه، نیمه انبوه، جنگل تنک، بیشه زار و جنگل دست کاشت خراسان شمالی نیز ۴۳۵ هزار هکتار است.
وجود گونه های جانوری همچون قوچ اوریال، پلنگ ایرانی، خرس قهوه ای، کبک دری و بالابان، جنگل های ارس و بلوط، مراتع متراکم گون، کلاه میرحسن و چوبک بخش کوچکی از تنوع گونه ای این استان را دربرمی گیرند.
خراسان شمالی به دلیل تنوع اقلیم، میزبان بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر است. بیش از ۲۰ درصد از یکهزار و ۱۳۴ گونه جانوری کشور در این استان زیست می کنند.
گونه های جانوری در معرض تهدید در خراسان شمالی شامل ۱۴ گونه است که این جمعیت حدود ۱۸ درصد از ۷۸ گونه جانوری در معرض تهدید کشور را شامل می شود.
یوزپلنگ ایرانی در وضعیت بحرانی، پلنگ در معرض خطر انقراض و قوچ و میش، کل و بز (پازن)، آهو و سنجابک دم موشی در معرض آسیب پذیری قرار دارند.

* یوزپلنگ آسیایی
وجود گونه ارزشمند و کمیاب یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم، یکی از ظرفیت های خراسان شمالی برای توسعه گردشگری طبیعی است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحتی حدود ۸۴ هزار و ۴۳۵ هکتار در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان جاجرم خراسان شمالی قرار دارد.
میاندشت، تنها زیستگاه مولد یوزپلنگ به شمار می رود و این منطقه در کشور، بیشترین یوز در واحد سطح را به خود اختصاص داده است.
تراکم یوزها در میاندشت جاجرم سبب شده تا یوزهای نر و ماده، بیشتر همدیگر را ملاقات کنند و از این رو، زادآوری این گونه زیبا و ارزشمند در این منطقه بسیار بیشتر از سایر نقاط روی می دهد.
یوز، حیوانی قلمروطلب است و تراکم جمعیت آن در میاندشت جاجرم، سبب می شود تا یوزها مدتی پس از تولد، برای افزایش سطح قلمرو خود از استان خارج خارج شده و راهی بیابان های استان سمنان شوند.
یوز آسیایی، دست و پایی بلند، بدن باریک و کشیده دارد و سینه فراخ و شکم بالای او شبیه تازی است اما بر خلاف سگ سانان سر کوچک و گرد، پوزه ای کوتاه و گوش هایی کوچک و گرد دارد و رنگ پشت آن زرد کمرنگ متمایل به قرمز و زیر بدنش سفید است.
برخلاف پلنگ که دارای خال های درشت و توخالی است، سطح بدن یوز از خال های گرد، سیاه و توپر پوشیده شده و موهایش بیشتر زبر و نسبتا کوتاه است.
در یوزهای بالغ، خال های روی دم به تدریج، در نیمه انتهایی به حلقه هایی سیاه رنگ بدل می شود که آخرین حلقه آن پهن تر است.
سر یوزپلنگ کوچک و گرد است و چشمانش در بالای کاسه سر قرار دارد. خط سیاه شکیلی معروف به خط اشک از گوشه چشمان یوز تا اطراف بینی و دهانش امتداد دارد که احتمالا چشمان او را از آفتاب مصون داشته و در شکار به او کمک می کند.
یوز بالغ ناخن‌هایی کند و نیمه تورفته دارد که برخلاف سایر گربه سانان جمع نمی شود و البته بچه یوزها، تا ۶ ماهگی قادرند ناخن های خود را جمع کنند.
برخورداری از ستون فقرات انعطاف ‌پذیر، کبد و قلب بزرگ، سوراخ بینی گشاد، ظرفیت بالای ریه، بدن عضلانی و باریک، یوزپلنگ را تیزروترین شکارچی جهان ساخته که قادر است با سرعتی معادل ۱۱۰ کیلومتر در ساعت بدود.
این روزها پناهگاه حیات وحش میاندشت، پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پارک ملی خارتوران سمنان به همراه سه منطقه دیگر یعنی پارک ملی کویر و مناطق دره انجیر و بافق از معدود مکان هایی است که هنوز یوز در آنها قابل مشاهده است و از جمعیت اندک باقیمانده این جانور باشکوه پشتیبانی می کند.

* قوچ اوریال
خراسان شمالی زیستگاه خالص‌ترین نژاد قوچ اوریال است.
تپه ماهورها و دامنه های پارک ملی سالوک و ساریگل، مناطق حفاظت شده ساریگل، سالوک، قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات‌وحش جاجرم مهم‌ترین زیستگاه‌های قوچ اوریال است.
قوچ اوریال نر شاخ‌های بلندی دارد که طول آن‌ها گاهی به ۱۱۸ سانتی‌متر می‌رسد، شاخ‌های این حیوان حلزونی شکل به طرف پهلوی صورت و رو به جلو خمیدگی دارند، سطح جلوی شاخ‌ها پهن، با زاویه‌ای تند به طرف لبه پشتی است به طوری‌که مقطع شاخ‌ها مثلثی به نظر می‌رسد، ماده‌ها نیز شاخ کوتاهی دارند.
از مشخصات این قوچ‌ها وجود موهای بلند و سفیدرنگی در ناحیه گلو و سینه است، موهای این قوچ ها در فصل تابستان کوتاه به رنگ زرد شنی و در فصل زمستان بلند و قهوه‌ای رنگ و زیر شکم و کفل‌ها سفید است.
طول سر و تنه قوچ اوریال حدود ۱۵۰ سانتی‌متر، ارتفاعش ۱۰۰ سانتی‌متر و وزنش ۲۵ تا ۸۵ کیلوگرم است. این حیوان در ۱٫۵ سالگی به بلوغ می‌رسد و طول عمر آن را ۱۴ سال ذکر کرده اند.
اوریال در میان قوچ‌های ایران برازنده‌ترین است که وزن نر بزرگ آن ممکن است به ۸۵ کیلوگرم برسد و اندازه شاخ آن تا ۱۷ سانتیمتر هم ثبت شده است.
اوریال بزرگترین قوچ ایران است و در مقابل قوچ لارستان قرار دارد که یکی از کوچک‌ترین قوچ‌های جهان است و وزن نر بالغ آن معمولا از ۳۰ کیلوگرم تجاوز نمی‌کند.

* گونه های در معرض انقراض
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی می گوید: در این استان، یوزپلنگ و پلنگ از گونه های ارزشمند هستند که در معرض انقراض هستند.
سیداصغر مطهری اظهار می دارد: پرندگان در معرض خطر انقراض استان شامل بالابان و کرکس مصری و پرندگان آسیب پذیر شامل عقاب شاهی، هوبره، کبوتر، خاوری، دلیجه کوچک و میش مرغ است.
وی می افزاید: لاک پشت ایرانی نیز از خزندگان آسیب پذیر این استان است که کمی جمعیت علت آسیب پذیری آن است.
وی خاطرنشان کرد: از گونه های گیاهی در حال انقراض این استان تاکنون ۹ گونه شناسایی شده که در این میان چهار گونه گیاه گون، یک گونه درختچه زرشک و یک گونه درختچه شیرخشت دیده می شود.

* ایجاد و توسعه پارک پردیسان بجنورد
مطهری با اشاره به ایجاد پارک پردیسان بجنورد گفت: حمایت از گونه های جانوری شاخص آسیب پذیر استان و در حال انقراض کشور از رویکردهای ایجاد این پارک است.
وی افزود: اکنون بیش از ۱۰۰ راس از گونه های جانوری شامل قوچ و میش، کل و بز، مرال و آهو در این پارک نگهداری می شود.
وی درباره اقدامات این اداره کل برای صیانت از ذخایر ژنتیکی استان گفت: در شرایط خاص همچون زمستان و یا خشک سالی ها، تغذیه دستی علف خواران انجام می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی اظهار داشت: ساخت و مرمت آبشخور، لایروبی قنوات، بهسازی و پاکسازی چشمه ها، خرید و نصب تانکر ثابت و آبرسانی به آبشخورها از جمله اقدامات دیگر برای حمایت از وحوش است.
وی گفت: محیط بانان هم در قالب گشت شبانه روزی، برای جلوگیری از تخلفات احتمالی شکار و صید مناطق چهارگانه را رصد می کنند.
در خراسان شمالی ۶۵ گونه پستاندار از ۱۹۷ گونه موجود در کشور زیست دارد و ۱۴۱ گونه پرنده از ۵۳۲ گونه موجود در کشور، ۶۸ خزنده از ۲۲۸ گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از ۲۰ گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع ۱۶۰ گونه آبزی موجود در کشور زندگی می کنند.
برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.
اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارک های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را که محل زیست پلنگ هاست با گستره ۱۹۴ هزار و ۱۴۱ هکتار مدیریت می کند.