تقویم پر است از روزهایی که متفاوت تر از بقیه روزها جلوه می کنند و با خودشان پیام های خاصی را به همراه می آورند. حالا آخرین برگ های این روزشمار ورق می خورد و خودش را برای ورود به سالی دیگر آماده می سازد. به نیمه اسفندماه که می رسیم، عبارتی خاص بر روی صفحه تقویم به چشم مان می خورد، روز درختکاری؛ روزی که باید دست دوستی به سوی طبیعت دراز کنیم و پیوندی عمیق و محکم را با آن برقرار سازیم. وقت آن است که این استوار قامتان را ارج نهیم و به پاس خدماتی که همواره به انسان کرده اند، سپاسگزار آنها باشیم.
حال که امروز به نیمه آخرین ماه از سال رسیده ایم در جای جای هر خطه از خاک این سرزمین پر گهر برنامه هایی نمادین برای گرامیداشت روز درختکاری برگزار می شود تا فرهنگی شود ماندگار برای حفظ سرمایه های ارزشمند زندگی، برای داشتن هوایی پاک، برای داشتن محیطی سرشاز از طراوت و سرسبزی.
اگر فواید و مزایای درختان را یک به یک بخواهیم برشماریم آنقدر حسن و زیبایی دارند که هر کدام برای خودش رویایی می شود بافته بر برگ سبز درختان و تن تنومند ساقه شان.
درختان اسطوره های سبز مقاومت اند که ریشه در خاک و سر بر افلاک دارند، نماد سرسبزی و شادابی اند، مایه تلطیف و پاکی هوایند، منشا نشاط و شادابی و سر زندگی اند، لذت تجربه احساس خنکای روز در هوای گرم تموزند، نماد تحول و تجربه و نو شدن و خشکیدن و دوباره جوانه زدن اند، زیباترین سفیران سبز خدا برای به ودیعه نهادن زندگی و شادابی و طراوت در بین انسان ها هستند.
درختان همواره در زندگی بشر موثر بوده اند. قرن هاست که آدمی در سایه شان از شدت گرما و تابش خورشید در امان مانده و از میوه های رنگارنگ و شیرین شان بهره مند گشته است. آوای پرندگان که در لابلای شاخسارشان مأوا گزیده اند، روح و جانش را صفا بخشیده و قلب وی را مملو از خوشی و شادابی کرده است. در دل زمستان سرد نیز بار دیگر به مدد هیمه ای که از تنه درختان فراهم آورده و آتشی که از آن افروخته سرما و یخبندان را تاب آورده و با آن ها دست و پنجه نرم کرده است و بار دیگر این شکوفه های زیبای درختان هستند که به او نوید فرا رسیدن بهاری دل انگیز را می دهند.
به این ترتیب بهره مندی هایی که از درختان عاید بشر می شود بی شمار است و اگر درختان را نعمات الهی بدانیم، سخنی به گزاف نگفته ایم. شاید به همین دلیل است که انسان هایی فرهیخته نظیر شعرا و بزرگان و اساتید در زمینه ادبیات و نیز پیشوایان و بزرگان دینی همواره آن را مد نظر قرار داده و بدان توجه کرده اند. درخت مظهر زیبایی و حیات و یکی از زیباترین و پُرثمرترین نعمت های بیکران خداوند است که بخش مهمی از نیازهای انسان را برآورده می ‌سازد.
اما امروزه با صنعتی شدن جوامع بشری درختان نقش مهمتری در زندگی بشر ایفا می کنند؛ از سویی مقدمات پیشرفت بیشتر صنعت و فناوری را موجب می شوند و منابع تامین کننده محصولاتی نظیر وسایل چوبی، مبلمان، لوازم التحریر (کاغذ، انواع مدادهای مختلف) ‌الوار و هزاران محصول دیگر محسوب می شوند.
همچنین از سوی دیگر به منزله ریه های یک شهر تلقی شده و نقش مهمی را در تامین سلامت اعضای جامعه ایفا می کنند که این مورد اخیر از موارد قبل مهم تر است؛ چرا که به دلیل فعالیت کارخانجات صنعتی و نیز ازدیاد وسایل نقلیه عمومی و فعالیت روزانه آنها در سطح شهرهای بزرگ از جمله تهران، آلاینده ها و گازهای مهلک و خطرناکی نظیر دی اکسید کربن در هوای شهرها فزونی یافته و سلامت افراد را تهدید می کند و افزایش هرچه بیشتر این مواد آلاینده کاهش میزان اکسیژن در هوا را سبب می شود و این وضع نامساعد، گروه های آسیب پذیر نظیر بیماران ریوی و قلبی، سالخوردگان و کودکان را بیشتر تهدید می کند و در چنین شرایطی است که مساله درخت و درختکاری راه حلی مناسب برای مبارزه با آلودگی های مذکور به شمار می آید.
ایجاد جنگل های مصنوعی و فضای سبز در اطراف شهرهای بزرگ به تاسیس کارخانجات تولید اکسیژن می ماند. در همین راستا در کشور عزیزمان ایران ۱۵ اسفند هر سال به درخت و درختکاری اختصاص یافته و آن را روز درختکاری نام نهاده اند. به این ترتیب همه ساله در این روز و در حالیکه همه ایرانیان خود را برای استقبال از روزهای پُر طراوت بهاری آماده می کنند، نهال های جوان به دست خاک مهربان و صبور ایران سپرده می شود تا به درختانی نیرومند و سرسبز بدل شوند و به این ترتیب گامی در آبادانی کشور عزیزمان برداشته می شود.
با کاشت درختان سازگار با وضعیت جوی ایران و با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی خشک و کم باران اغلب مناطق کشور، می توان محیط زیست را لطیف و با طراوت کرد. طبیعت و فضای سبز وسیله ای برای بقای بشری و حفظ زیبایی شهر است و به عنوان میراثی ارزشمند به همه انسان ها تعلق دارد.
درختکاری در ایران دارای پشتوانه ‌ای از علایق ملی و سنت تاریخی است، تاریخ نشان می ‌دهد که ایرانیان باستان، جشن های خاصی داشتند و در این جشن ها به درختکاری پرداخته و به خاک و زراعت احترام می‌ گذاشتند، علاوه بر این درختکاری با اعتقادات مذهبی مردم نیز پیوند دارد، تا حدی که کاشت درخت نوعی عبادت محسوب می شود.
خداوند سبحان در آیاتی از قرآن، درختان را یکی از نشانه های خود معرفی کردند. حضرت علی علیه السلام نیز در این باره چنین می فرماید:«خداوند، پدیده ها را از هیچ آفرید. نمونه ای در آفرینش نداشت تا از آن استفاده کند، یا نقشه ای از آفریننده ای پیش از خود، که از آن در آفریدن موجودات بهره گیرد. نمونه های فراوان، از ملکوت قدرت خویش و شگفتی های آثار رحمت خود را به ما نشان داده که همه با زبان گویا به وجود پروردگار گواهی می دهند و بی اختیار، ما را به شناخت پروردگار می خوانند. در آنچه آفریده، آثار صنعت و نشانه های حکمت او پدیدار است که هر یک از پدیده ها، حجّت و برهانی بر وجود او به شمار می آید. گرچه برخی مخلوقات به ظاهر ساکت اند، ولی بر تدبیرخداوندی گویا، و نشانه های روشنی بر قدرت و حکمت او هستند».
درختان، نشانه قدرت الهی
درختان، نشانه هایی از قدرت پروردگارند. در خلقت درختان، مرگ و زندگی آنها و نیز هنگامی که از آنان میوه پدید می آید، آثار قدرت و حقانیت خداوند بلندمرتبه نمایان است. وقتی درختان پس از فصل خزان و مرگ، به نفسِ باد بهار زنده می گردند، در واقع بخشی از قدرت و حکمت پروردگار توانا را در پیش روی همگان به نمایش می گذارند.خداوند قادر در آیه ۲۱ سوره زمر، ما را چنین مورد خطاب قرار می دهد: «آیا نمی بینی که خدا از آسمان آب باران نازل گردانید و درون نهرها روان ساخت و نیز انواع گیاهان گوناگون بدان برویاند و باز (از سبزی و خرمی) رو به خزان آورد و نخست بنگری که زرد شود. آن گاه خداوند آنها (چوب و علف) خشک گرداند و صاحبان عقل، در آن متذکر (قدرت الهی) می شوند».
خشکیده و سپس سبز و خرم شدن درختان، یا به عبارتی دیگر مرگ و حیات دوباره آن ها، خود نمودی از معاد، و گواهی است بر اثبات فرموده خداوند که انسان را نیز همین گونه پس از مرگ، از خاک بیرون می آورد و بر این کار تواناست.خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن، آنان را که در وقوع قیامت و بر قدرت خدا بر برانگیختن مردگان شک دارند، به خلقت انسان و مرگ و زندگی درختان، به عنوان نمونه ای مسلّم از معاد توجه داده است.
در آیاتی چنین می خوانیم: «و زمین را (در فصل زمستان) خشک و مرده می بینی، اما هنگامی که آب باران فرو می فرستیم، به حرکت درمی آید و می روید واز هر نوع گیاهان زیبا می رویاند. این به دلیل آن است که (بدانید) خداوند حق است و اوست که مردگان را زنده می کند و بر هر چیزی تواناست، و این که رستاخیز آمدنی است و شکی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند، زنده می کند».
همچنین در ادیان و فرهنگ های مختلف جهان، درخت و درختکاری جایگاه خاصی دارد. دین مقدس اسلام نیز به کاشت درخت تشویق و ترغیب کرده است و بعضی از بزرگان دین به این امر اشتغال داشته اند.
حضرت علی علیه السلام در مدینه باغ های خرمای فراوانی به وجود آورد و بیشتر آنها را در راه خدا وقف کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نیز می فرماید: «اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه ای را به زیر کشت ببرد و انسان ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه ای از طرف آن شخص شمرده می شود».
همچنین حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه چنین می فرماید: «همه موجودات سنگین و سبک، بزرگ و کوچک، و نیرومند و ضعیف، در اصول حیات و هستی یکسان اند و آفرینش آسمان و هوا و بادها و آب یکی است. پس در آفتاب و ماه و درخت و گیاه و آب و سنگ و اختلاف شب و روز و جوشش دریاها اندیشه کن… که نشانه های روشن پروردگارند».
مولای متقیان حضرت علی (ع) همچنین حضرت حفظ و نگهداری درختان را امری ضروری می داند و به حراست از آن سفارش می کنند.
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نیز به کسی که درخت می نشانْد فرمود: «می خواهی تو را به نشاندن درختی راهنمایی کنم که استوارتر، رشدش بیشتر، میوه اش خوش تر و بادوام تر از این درخت باشد؟» عرض کرد: بلی یا رسول اللّه. حضرت فرمود: «هر بار که صبح یا شب تسبیحات اربعه بگویی، برای هر تسبیح، ۱۰ درخت از انواع میوه ها در بهشت برای تو کاشته می شود». آن مرد عرض کرد: یا رسول اللّه، من شما را شاهد می گیرم که این محل را وقف فقیران کردم.»
همچنین رسول خدا (ص) در مدینه، هنگام ایراد سخنرانی، به درختی تکیه می داد و از آن به عنوان منبر استفاده می کرد. بعد از اینکه منبری برای پیامبر اکرم (ص) ساختند و آن حضرت بر منبر نشست، صدایی شبیه ناله از آن درخت بلند شد که گویی در فراغ آن حضرت گریه سر داده بود، از این رو، از آن روز آن درخت را حنانه، به معنای ناله بچه شتری که از مادر جدا می شود نامیدند. وقتی پیامبر صدای درخت را شنید، از منبر پایین آمده، آن را در بغل گرفت تا ساکت شد. بعد فرمود: «اگر او را در برنمی گرفتم، تا قیامت ناله می کرد».
اما قرن ها پیش از آنکه دانشمندان غربی به ارائه نظریه های زیست محیطی بپردازند، دین اسلام به محیط زیست و رابطه انسان و موجودات زنده با آن توجه داشته است. امروزه انسان با مشکلات زیست محیطی مختلفی روبه رو است. تخریب کره زمین، انقراض گونه های جانوری و گیاهی، آلودگی هوا، آب و رودخانه ها، تخریب جنگل ها و مشکلات دیگر، همگی نتیجه کاربرد فن آوری های لجام گسیخته است.
انسان امروزه در پی حل مشکلات محیط زیست خویش برآمده است و اسلام با دارا بودن منابع غنی، راهکارهایی برای حل آن ارائه می دهد. احیای زمین و کاشت درختان، همواره در فرهنگ اسلامی جایگاه خاصی داشته و مورد توجه بوده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در این باره می فرماید: «هر کس درختی بکارد و از آن مراقبت کند تا بزرگ شود و ثمر دهد، در جهان آخرت پاداش خواهد گرفت».
همچنین حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز روز درخت‌کاری را روز مبارکی می دانند و در بیاناتی در این باره می فرمایند: «روز درخت‌کاری و مراسم درخت‌کاری در سراسر کشور، روز مبارک و مراسم مبارکی است؛ چون گیاه و درخت، مایه‌ی برکت در زندگی انسان است. مبارک هم یعنی همین، یعنی چیزی که در آن برکت وجود دارد. گیاهان مایه‌ برکتند؛ هم تولید هوا می کنند، هم حفظ آب می کنند، هم خودشان محصول به افراد بشر می دهند، هم فضا را زیبا و تماشایی می کنند؛ یعنی از همه جهت، گیاه برای انسان دارای فایده و مفید است. بنابراین به مساله‌ گیاهان و درخت‌کاری و مراتع و جنگل ها و همه‌‌ چیزهایی که به مسائل درختان و رویش های سبز ارتباط پیدا می کند، همه باید اهمّیّت بدهند.
ایشان در بخش دیگری از بیانیات خود در این باره می افزایند: یکی از کارهایی که مسئولین حتماً باید به آن توجه کنند، عبارت است از اینکه مانع از از بین رفتنِ درختان موجودِ در شهرها بشوند. در شهر تهران باغستانهایی وجود دارد، خانه‌های بزرگ یا باغهایی در داخل شهر هست که صاحبان آنها یا دیگران، چشم به آنها دوخته‌اند که آنها را از بین ببرند؛ درخت را از بین ببرند برای اینکه از زمین به یک نحوی استفاده کنند؛ باید به شدت مراقبت بشود و جلوِ این کار -که ضربه‌ به زندگی شهری و آسایش شهری است- گرفته‌ شود.
ایشان اضافه می کنند: یکی از کارهای مهمّ لازم در زمینه‌ کاشت درخت و فضای سبز، مسئله‌ آبخیزداری است. اگر چنانچه آبخیزداری را دستگاه‌های مربوط جدّی بگیرند و اهمّیّت بدهند -چه آنچه مربوط به وزارت کشاورزی است، چه آنچه مربوط به وزارت نیرو است- هم جلوِ سیلاب های بی‌مورد گرفته می شود، هم جلوِ ریزگردها گرفته می شود و هم بقیّه‌ فواید گیاهان و درخت بر آن مترتّب می شود. در این آبخیزداری هم اگر بتوانند درختان میوه‌دار را در مراکز آبخیزداری غرس کنند، شاید منافعش بیشتر باشد؛ البتّه تشخیص این [امر] با متخصّصین است که آنها بایستی نظر بدهند. ان‌شاءالله که همه‌ مردمی که امروز و این روزها درخت می کارند، مشمول لطف و برکت و رضایت الهی باشند.
اما مطالب یاد شده همگی به روشنی، وظیفه تک تک ما را در حفظ و حراست از منابع طبیعی موجود، به خصوص جنگل ها و مراتع و همچنین توسعه پایدار و گسترش این نعمت الهی به عنوان یک وظیفه دینی و ملی، مشخص می کند.
در هر حال روز درختکاری بهانه ‌ای است برای اینکه ما به محیط زیست احترام گذشته و آن را احیاء کنیم و یا حداقل آن را با دقت بیشتری نگه داری کنیم.