بخشی از جنگل‌هایی که به دلایل مختلف در تهدید نابودی قرار گرفته، جنگل‌های ناحیه هیرکانی ایران است. این جنگل‌ها در شرایطی در خطر نابودی هستند که نقشی کلیدی در شرایط آب و هوایی پوشش گیاهی اطراف دارند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران اسفند ۹۷ با اعلام اینکه ۴۱‌هزار هکتار از جنگل های هیرکانی شمال کشور دچار آفت بلایت و شب پره شمشاد هستند، افزود: از این میان ۷۵۰۰هکتار از شمشادهای حوزه این اداره کل آلوده به این آفت مقاوم شدند.

سیدمحسن موسوی با اشاره به اینکه متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۶.۷ تن در هکتار است، اظهار کرد: متوسط فرسایش خاک در مازندران بالاتر از میانگین کشور بوده و این مساله وظیفه ما را سنگین تر می کند تا وضع موجود پوشش گیاهی را حفظ و ارتقا دهیم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران- ساری در رابطه با موفقیت و عدم موفقیت مبارزه با آفت شمشاد با اشاره به اینکه این آفت در ۶ نسل تکثیر می شود و مبارزه کردن با آن سخت است، خاطرنشان کرد: متاسفانه در کنترل آفت شب پره شمشاد موفق نبودیم اما دست روی دست نگذاشتیم و در حال مبارزه هستیم.

موسوی با اشاره به عملکرد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران در رابطه با زراعت چوب، گفت: امسال استقبال خوبی در رابطه با زراعت چوب صورت گرفت و علاوه بر ۲۰۰ هکتار تعهد، توانستیم ۲۵۰‌هزار هکتار مازاد را نیز اجرایی کنیم. وی با بیان اینکه استقبال خوب مردم موجب شد با کمبود ۱۵۰‌هزار اصله نهال مواجه شویم، یادآور شد: کشاورزان زمین هایشان را گودبرداری کردند اما متاسفانه نهالی را نداریم تا در اختیارشان قرار دهیم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران-ساری با اعلام اینکه تعطیلی نهالستان ها موجب این کمبود شد، اضافه کرد: امسال در مقابل حجم تقاضاها غافلگیر شدیم اما برای سال آینده برنامه ریزی داریم.موسوی با تاکید بر اینکه صنایع سلولزی نباید به جنگل وابسته باشند، گفت: استقرار کارخانه چوب و کاغذ در مازندران از ابتدا اشتباه بود و به بهانه ایجاد اشتغال نباید این اتفاق رخ می داد.

وی وجود چوب های قاچاق در آرین سینا را تایید کرده و افزود: شرایط امروز چوب و کاغذ مازندران ناشی از وابسته‌بودن این صنعت به دولت است. این مسئول با اشاره به اینکه عملیات آبخیزداری در مناطق بالادست در شهرستان های نکا و بهشهر از خسارت های احتمالی سیلاب جلوگیری کرد، گفت: اگر عملیات آبخیزداری در بهشهر اتفاق نمی‌افتاد سیل به این شهرستان ۱۰۰‌میلیارد تومان خسارت وارد می کرد که با هزینه کردن تنها ۸۰۰‌میلیون تومان برای احداث بند سرشاخه گیر، شاهد این اتفاقات ناگوار نبودیم.

مرگ مشکوک شمشادهای شمال

پیش از این رئیس انجمن جنگلبانی کشور، بیماری شمشاد جنگل‌های شمال را مشکوک دانست و گفته بود: وقتی در مدت پنج سال دو مشکل بزرگ بیماری و پس از آن آفت که نوعی پروانه است فقط برای یک گونه اتفاق می‌افتد جای سوال دارد و چگونگی امکان وقوع آن باید مورد بررسی قرار گیرد. یک عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات تهران به استناد پژوهش‌ها و مطالعات جهانی انجام گرفته روی گونه شمشاد، خاطرنشان کرد:

مطابق تحقیقات منابع خارجی، این درخت منبع مهمی در درمان سرطان‌ها به شمار رفته و حتی گمانه زنی در مورد تاثیرات آن بر توقف بیماری ایدز نیز وجود دارد. هادی کیا دلیری، عامل دیگر ایجاد شبهه و سو ظن در این مورد را مربوط به موضع آغاز طغیان آفت، اعلام و اظهار کرد: محل شروع از حوالی نمک آبرود شهرستان چالوس گزارش شده و بیانگر این است که احتمال ورود آفت از طریق مسافران به آن منطقه وجود دارد.

نابودی شمشاد برابر با نابودی زیستگاه

این محقق، مؤلف، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه در واقع این درختان شمشاد نیستند که از بین می‌روند بلکه یک اکوسیستم نابود می‌شود، گفت: حیات بسیاری از حشرات و میکروارگانیسم‌ها به وجود گونه‌های متعدد شمشاد وابسته بود و حتی بسیاری از حیوانات نیز آن‌را زیستگاه خود می‌دانند.

او از بین رفتن یک گونه جنگلی را معادل نابودی یک توده زیستی شامل گیاهان و جانوران وابسته به آن دانست و هشدار داد: برخی از گونه‌های جانوری نسبت به زیستگاه خود بسیار حساس بوده و اگر زیستگاه آنان از بین برود نابود خواهند شد و یکی از دلایل انقراض ببر مازندران، از بین رفتن زیستگاه این حیوان بود نه اینکه شکار بی‌‌‌رویه شده باشد.

رئیس انجمن جنگلبانی کشور، گونه‌های با سطح پراکنش کم را بسیار مستعد انقراض برشمرد و تاکید کرد: اگر بخشی از گونه کمیابی از دست برود یعنی به سمت انقراض حرکت کرده و اگر هم حتی تمام گونه نابود نشود باید توجه داشت که حجم بزرگی از ژن‌های این گونه از دست رفته که قابل بازگشت نیست. کیا دلیری با اشاره با یادآوری اینکه بسیاری از تذکرها و هشدارها بارها به مدیران به‌صورت شفاف، محکم و دقیق بیان شده است، تصریح کرد:

مدیران تنها این موارد را به یکدیگر انتقال داده و خویش را توجیه کرده‌اند که باید گفت از دست رفتن بسیاری از گونه‌های جنگل به‌واسطه این سهل انگاری و تغافل مدیران رخ داده است. وی از نابودی جنگل‌های زاگرس تا ۳۰ سال آینده خبر داد و افزود: اگر روند کنترل و نظارت نداشتن بر جنگل‌ها به همین شکل ادامه داشته باشد نابودی جنگل‌های زاگرس بعید نبوده و تا ۳۰ سال آینده نیز جنگل‌های شمال به وضع کنونی زاگرس تبدیل خواهند شد.

وجود ۳۰۰‌هزار هکتار جنگل آفت زده

عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات از وجود تقریبی ۳۰۰‌هزار هکتار مساحت جنگلی تحت طغیان آفات سخن گفت و تاکید کرد: ۷۰ گونه از بیماری‌ها، آفات و حشرات عوامل طغیان بودند که این موضوع در ۷ سال اخیر شدت مضاعف و خاصی داشته است.

او با تصریح اینکه پس از نابودی تقریبی شمشادهای خزری اکنون درختان «ممرز» موجود در گلدان نیز در حال خشک شدن هستند، ادامه داد: حدود ۳۰‌درصد جنگل‌های شمال را «ممرز» تشکیل می‌دهد؛ علاوه بر این باید اضافه کرد که درختان بلوط شمال نیز دچار همان بیماری زغالی شدند که در زاگرس وجود داشت.

از بین رفتن جنگل با آفات خارجی

کیادلیری، آفات خارجی که از کشورهای دیگر به ایران وارد شده‌اند را مسبب از بین رفتن مقدار ۱۲۶‌هزار از ۳۰۰‌هزار هکتار جنگل کشور دانست و در ادامه عوامل اضمحلال اکوسیستم را اینگونه معرفی کرد: دستکاری انسان در اکوسیستم و برهم زدن تعادل آن در کنار تغییرات اقلیمی و خشکی از عوامل اثرگذار و تشدید‌کننده نابودی اکوسیستم جنگل است.

رئیس انجمن جنگلبانی، جنگل را مجموعه‌ای از عناصر معرفی کرد و افزود: درختان، گیاهان، میکرو ارگانیسم‌ها و حیوانات و در مجموع وجود گونه‌های متعدد گیاهی تا جانوری که هر کدام نقش خود را در حفظ و بقای اکوسیستم جنگل ایفا می‌کنند جنگل را تعریف می‌کنند که اکنون تنها شاهد یکی از عناصر جنگل یعنی درختان سبز هستیم.

او با اشاره به اینکه انسان بسیاری از گروه‌ها و اکوسیستم‌های کوچک که نقش حفظ و ایجاد جنگل را عهده دار بودند را نابود کرده است، عنوان کرد: حیات وحش که شامل حیوانات و جانوران گیاهخوار و گوشت خوار بوده و سبب تعدیل و کنترل اکوسیستم می‌شوند دیگر به مقدار گذشته و معنای واقعی قابل مشاهده نیست و بسیاری از جانوران را نمی‌توانیم اکنون در جنگل‌ها ببینیم.