امروز ۱۳ بهمن مقارن با ۲ فوریه، چهل و هشتمین سالگرد امضای کنوانسیون رامسر به منظور حفاظت از تالاب های جهان است که به همین مناسبت به نام روز جهانی تالاب ها نامگذاری شد.

۱۳ بهمن ۱۳۴۹ نمایندگان ۱۸ کشور در هتل رامسر به دعوت سازمان حفاظت محیط زیست ایران گرد هم آمدند و تفاهمنامه ای را امضا کردند که محتوا و هدف آن، حفاظت از تالاب های کشورهای عضو بود، تفاهمنامه ای که به خاطر میزبانی رامسر از آن نشست و پیشنهاد ایران برای تدوین آن، به کنوانسیون رامسر معروف شد.
کنوانسیون رامسر که به منظور حفاظت از تالاب های سراسر جهان تشکیل شده، در حال حاضر ۱۶۹ عضو دارد و افزون بر ۲ هزار و ۱۰۰ تالاب را زیر پوشش قرار داده است. این کنوانسیون از سال ۱۳۵۳ به عنوان تشکلی بین‌المللی و رسمی زیر پوشش یونسکو قرار گرفت.
کنوانسیون بین المللی رامسر یک مقدمه و ۱۲ ماده در مورد حفاظت از تالاب های جهان دارد و فهرستی از تالاب های مهم جهان نیز توسط این کنوانسیون تهیه شده است. از این کنوانسیون که در حال حاضر مقر اصلی آن در شهر ‘ گلند ‘ سوئیس قرار دارد و نام رامسر نیز روی نشان و پرچم آن ثبت شده است، به عنوان پیشروترین کنوانسیون محیط زیستی جهان یاد می شود.
اهمیت این کنوانسیون به این دلیل است که از نظر کارشناسان، تالاب ها ۱۰ برابر جنگل ها و حدود دویست برابر شالیزارها ارزش اکولوژیک دارند. کشورهای عضو کنوانسیون رامسر نیز وظیفه دارند که تالاب های مهم خود را شناسایی و حفاظت کنند و با تنظیم و تهیه نقشه های اصلاحی، راه را برای حراست از این زیستگاه های باارزش و بهره برداری درست از آن ها هموار کنند. برنامه ریزی برای افزایش تعداد پرندگان در تالاب های ثبت شده و حفاظت از آن ها نیز از دیگر وظایف کشورهای عضو کنوانسیون رامسر است.
**گستردگی تالاب ها
در ایران سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان بنادر و کشتیرانی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی با الزامات اجرای مفاد کنوانسیون رامسر ارتباط مستقیمی دارند. دلیل این گستردگی هم، تعریفی است که از تالاب ها و منطقه تحت حفاظت در کنوانسیون رامسر ارائه شده است.
بنا به تعریف از تالاب در کنوانسیون بین ‌المللی رامسر، آب‌ بندان ‌ها نیز در تعریف تالاب‌ ها قرار می‌ گیرند. در کنوانسیون رامسر تأکید شده که علاوه بر مرداب ‌ها و باتلاق‌ ها، منابع آبی طبیعی یا مصنوعی اعم از دائمی و موقت که آب در آن راکد یا جاری باشد و عمق آن بیشتر از ۶ متر نباشد نیز در دسته تالاب‌ ها قرار می‌ گیرند. با این تعریف، مازندران تالاب‌ خیز‌ترین استان کشور است، چرا که ۸۷۶ آب ‌بندان با ظرفیت ذخیر ۳۵۰ میلیون متر مکعب در این استان وجود دارد که به گفته معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست مازندران، ۲۵ آب ‌بندان در دسته آب ‌بندان‌های زیستی قرار دارند.
علی اکبر یداللهی به خبرنگار ایرنا گفت: سازمان حفاظت محیط زیست مازندران برای حفاظت از این ۲۵ آب بندان زیستی شیوه نامه لایروبی و بهسازی تدوین کرده تا در طرح بهسازی تالاب‌ها که اخیرا از سوی دولت مطرح شده این آب ‌بندان‌ ها به صورت مقطعی فقط لایروبی شوند و ساختارشان تغییر نکند.
بنا بر اظهارات این مسئول، در مازندران اقداماتی برای حفاظت از تالاب ها و مناطق مشابه تالاب برنامه ریزی هایی انجام شده است، اما خبرها و آمارها و مشاهدات نشان می دهند که مانند روندی که طی سال های اخیر در کشور مشاهده شده است، تالاب ها در مازندران نیز وضعیت مساعدی ندارند.
** حال نزار تالاب ها
حال و روز تالاب انزلی به عنوان یکی از تالاب های مهم کشور در گیلان و تالاب بین المللی میانکاله به عنوان یکی از مهم ترین ذخیره گاه های زیست کره دنیا در مازندران، بیانگر وضعیت تالاب ها در شمال ایران است. تالاب ها با تهدیدهای زیادی در سراسر دنیا مواجه هستند، اما این تهدیدها و آسیب ها در کشوری که بنیانگذار پیشروترین کنوانسیون محیط زیستی دنیا بود و استانی که نام یکی از شهرهای آن بر این معاهده مهم بین المللی گذاشته شده، بیشتر خودنمایی می کند.
در کنوانسیون بین المللی رامسر فهرستی به نام لیست ‘ مونترو Montreux ‘ وجود دارد که نام یکی از شهرهای سوئیس است. این شهر میزبان چهارمین نشست اعضای اصلی کنوانسیون رامسر بود که در آن نشست فهرستی از تالاب های در معرض نابودی یا تغییرات اکولوژیکی تهیه شد، فهرستی که هر سال به روز می شود و تا کنون تعدادی از تالاب های ایرن نیز در این فهرست قرار گرفته اند. تالاب انزلی یکی از این تالاب هاست و تالاب میانکاله نیز با توجه به تغییرات وضعیت طی سال های اخیر، شرایط افزوده شدن به این فهرست را دارد. حتی وضعیت شکار پرندگان در تالاب فریدونکنار نیز این تالاب بین المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر را می تواند در فهرست مونترو قرار دهد.
تالاب میانکاله نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون بین المللی رامسر است. تالاب فریدونکنار نیز دومین تالاب ثبت شده ایران در کنوانسیون رامسر است. هر دو تالاب در حال حاضر از نظر حفاظت از گونه های جانوری با مشکلات و تهدیدات زیادی مواجه هستند. شکار پرندگان به ویژه در تالاب ۶ هزار هکتاری فریدونکنار که از شالیزارهای منطقه تشکیل شده، سال هاست که بحث برانگیز شده است.
** میانکاله در مسیر خشکی
از سوی دیگر خشک شدن حدود ۱۰ درصد از تالاب میانکاله در سال های اخیر زنگ هشدار را برای مسئولان، مردم و محیط زیست مازندران و شمال ایران به صدا در آورده است. کاهش حقابه این تالاب به دلیل برداشت های بی رویه و بستن نهرهای منتهی به این تالاب و خشکسالی های اخیر سبب شده که میانکاله به سمت خشک شدن و تغییرات اکولوژیکی حرکت کند.
این تالاب ۶۸ هزار و ۸۰۰ هکتاری که بخشی از آن در استان مازندران و بخشی دیگر هم در استان گلستان قرار گرفته، زیر نظر استان مازندران مدیریت می شود. میانکاله بدون محاسبه خشکی ها حدود ۴۵ هزار هکتار مساحت دارد که به گفته مسئولان، حدود ۶ هزار هکتار از آن در چند سال اخیر به خاطر کم آبی و کاهش حقابه ها خشک شده است.
به گفته معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست مازندران، در حال حاضر بیشترین عمق آب تالاب میانکاله ۲ متر است که نشان می دهد این تالاب در وضعیت خوبی قرار ندارد.
اقدام به تصرف بخشی از زمین های خشک شده توسط بومیان نیز از دیگر تهدیدهای میانکاله است.
علی اکبر یداللهی اظهار داشت: مدتی قبل حدود صد هکتار از بخش های خشکیده میانکاله در جنوب این تالاب، به دست تعدادی از افراد برای کشت و زرع تصرف شد که با ورود به موقع، از انجام این اقدام جلوگیری شد. کشت در این زمین ها ممکن است در سال اول به خاطر وجود ریزمغذی ها پرمحصول باشد. اما از سال دوم به بعد کیفیت زمین از بین می رود به خشکزار تبدیل می شود که می تواند این زمین ها را به کانون ریزگرد تبدیل کند.
**تأمین حقابه
این مسئول احیای حقابه میانکاله را مهم ترین اقدام برای حفاظت از این زیستگاه مهم دانست و افزود: کم شدن آورده رودخانه ولگا که مهم ترین منبع تغذیه دریای خزر است، تاثیر زیادی در خشک شدن میانکاله داشت. در منطقه خودمان هم حفر چاه های پرتعداد و بسته شدن نهرها و ساختن سدها سبب شد که آب لازم برای حیات میانکاله وارد این تالاب نشود. ایجاد استخرهای پرورش ماهی در اطراف میانکاله نیز این وضعیت را تشدید کرد.
به گفته معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست مازندران، برای احیای میانکاله در حال حاضر به ورود ۶ متر مکعب آب در ثانیه به این تالاب نیاز است.
یداللهی اظهار داشت: مشاوری برای اجرای طرح انتقال آب به میانکاله انتخاب شده تا یک متر مکعب بر ثانیه آب از نکارود به سمت میانکاله هدایت شود. از کانال های پایین دست هم با لایروبی و بهسازی حدود یک متر مکعب بر ثانیه آب برای احیای میانکاله می توان تأمین کرد که لایروبی این کانال ها از سال ۱۳۹۵ تا کنون در حال انجام است. پارسال یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان و امسال ۳ میلیارد تومان برای لایروبی کانال هایی که به میانکاله می رسند اختصاص داده شد.
این مسئول از در حال تغییر بودن گونه های گیاهی مناطق خشک شده تالاب میانکاله خبر داد و تصریح کرد: با خشک شدن بخشی از تالاب، گیاهان کنارآبزی جای گیاهان آبزی را می گیرند. در صورت تشدید این وضعیت، گیاهان سازگار با مناطق خشک جای گیاهان کنارآبزی را خواهند گرفت. این تغییر پوشش گیاهی، گونه های جانوری را نیز تغییر خواهد داد.
وضعیت کلی تالاب های کشور نشان می دهد که مفاد کنوانسیون رامسر در ایران به شکل مناسبی مورد توجه قرار نگرفتند. اختصاص ندادن بودجه های مناسب به حفاظت از تالاب ها و بی توجهی به مسائل مهمی مانند حقابه آن ها و نکات زیست محیطی دیگر بیانگر حال ناخوش تالاب ها در ایران هستند. این وضعیت به نوعی بیان می کند که ایران به عنوان بنیانگذار کنوانسیون رامسر فقط به آن بند از این کنوانسیون که مربوط به ثبت تالاب ها بوده عمل کرده و اگر هم گامی برای حفاظت از تالاب ها برداشته، یا کافی نبوده، یا این که در مسیر درستی قرار نداشت.