اعلام یک روز به نام میانکاله از سال ۹۳ و پس از آن در دستور کار قرار گرفت که حیات در این زیستگاه بکر به عنوان یکی از ۱۱ ذخیرگاه زیست کره ایران به صورت جدی به خطر افتاد. نخستین جشن روز میانکاله هم سال ۹۴ برگزار شد و قرار است امروز دومین جشن با حضور معاون رییس جمهوری و رییس سازمان محیط زیست برگزار شود تا شاید بتواند با جلب توجه دوستداران محیط زیست، جلوی خاطره شدن این منطقه بی نظیر در ایران را بگیرد.
رو به خشکی رفتن تالاب بر اثر کمبود بارندگی و ایجاد بی رویه آب بند و حوضچه پرورش ماهی در مسیر رودخانه های منتهی به منطقه از یک سو و آتش سوزی های عمدی و شبه عمدی زنجیره ای از سوی دیگر سبب شد تا حیات جانوری و گیاهی در این منطقه به صورت جدی در معرض تهدید قرار بگیرد.
پیامدهای تغییرات اقلیمی به همراه دخالت های انسانی در میانکاله از یک دهه پیش ابتدا با کاهش تدریجی مهاجرت پرندگان خودنمایی کرد و سپس به صورت عمیق تر با خشکیدن بیش از ۱۰ هکتاری تالاب گسترش یافت.

** کاهش جمعیت پرندگان مهاجر به یک سوم
شاید باورش سخت باشد، ولی واقعیت این است که جمعیت پرندگان مهاجر در میانکاله از یک میلیون و ۲۰۰ هزار قطعه شمارش شده در سال ۸۴ به حدود ۴۰۰ هزار در سال ۹۵ رسید و در این میان بعضی از گونه ها نیز به طور کلی با این زیستگاه مهاجرتی خداحافظی کرده اند.
بر اساس اعلام سازمان محیط زیست، از حدود ۵۰۰ گونه پرنده شناسایی شده در ایران ۲۳۰ گونه در تالاب میانکاله زیست می کردند که شامل ۱۰۰ گونه پرنده تالابی یا آبچر و کنارآبزی و ۱۳۰ گونه هم پرنده خشک زی بودند.
بسیاری از این پرندگان، از گونه های مهاجرند که در فصل زمستان یا بهار به این منطقه مهاجرت می آیند ولی در سال های اخیر تعدادی از این گونه ها مانند گیلان شاه خالدار، غاز پیشانی سفیدکوچک و عروس غاز دیگر دیده نمی شوند و امسال هم اعلام شد که فلامینگوها نیز برای همیشه به آشوراده در استان گلستان رفته اند تا امنیت زیست داشته باشند.
به اعتقاد کارشناسان؛ آتش سوزی های زنجیره ای که در چند سال گذشته به جان پناهگاه حیات وحش میانکاله افتاد، محل اختفا و منابع غذایی پرندگان را از بین برد و این موضوع بر کاهش جمعیت پرندگان بومی و خشک زی تاثیر گذاشت در حالی که خشک شدن بخشی از تالاب به خاطر تغییرات اقلیمی و دخالت انسانی هم سبب کاهش پرندگان آبزی شد.
علاوه بر این، تغییرات تحمیل شده بر میانکاله سبب شد تا جانداران دیگر مانند مار و دوزیستان و حیواناتی مانند روباه، خرگوش، گورکن، شغال و جوجه تیغی وارد قلمرو گونه های دیگر شوند و تنازع بقاء به معنای واقعی در این منطقه مصداق پیدا کند.

** خیزش ریزگردها
تهدید برای میانکاله به عنوان تنها ذخیرگاه زیست کره مازندران و بویژه تالاب آن که اولین تالاب بین‌المللی ثبت شده در فهرست کنوانسیون رامسر است، تنها در همین حد خلاصه نمی شود و هشدارها پس از گذشت یک دهه کم توجهی دستگاههای ذیربط و نظارتی، اکنون به احتمال خیزش ریزگردها بر اثر خشکیدن بخش زیادی از تالاب رسیده است.
این تهدید بیش از همه برای ساکنان روستای ‘ زاغمرز ‘ در حاشیه تالاب میانکاله و دیگر روستاهای اطراف قابل لمس است.
مدیر انجمن دوستداران محیط زیست سبز زاغمرز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به دخیل بودن مردم و مسئولان در کنار تغییرات آب و هوایی در خشکیدن تالاب میانکاله، گفت: تصمیم ساختن سد گلورد به عنوان یک اشتباه کم بود که هجوم کشاورزان به ساخت آب بندان و استخر پرورش ماهی هم بر روی مسیر آبهای منتهی به دریا در این منطقه اضافه و بدتر از آن بی توجهی به تصفیه فاضلاب ها و پساب های صنعتی هم قوز بالای قوز شد.
جمال ابوطالبی عبدالملکی با اعلام این که هر سال وضعیت در منطقه بدتر می شود، توضیح داد: در حالی که در سال های گذشته بخش غربی تالاب میانکاله زیستگاه مهم فلامینگوها بود، امروزه به دلیل خشکی و کمی آب در این منطقه و تبدیل شدن به باتلاق شرایط مناسب برای فلامینگو را ندارد و برای زمستان گذرانی آنان مناسب نیست.
وی افزود: فلامینگوها تغییر زیستگاه دادند و به بخش شرقی و در استان گلستان رفتند تا بتوانند امنیت غذایی داشته باشند.
این دوستدار محیط زیست و ناظر دایمی منطقه میانکاله گفت: با ادامه وضعیت موجود و تهدید روز افزون خشکی میانکاله، خیزش ریزگردها در آینده ای نزدیک در شرق مازندران و غرب استان گلستان جدی است و در این صورت دیگر زندگی ساکنان منطقه و ذینفعان و بومیان با خطر مواجه می شود.
وی افزود: البته باید به یاد داشته باشیم که اگر چنین اتفاقی رخ بدهد- که در صورت جدی نگرفتن هشدارها دور از انتظار نیست- در این صورت احتمال خروج تالاب و زیستگاه میانکاله از لیست سازمان های متولی بین المللی افزایش می یابد.
ابوطالبی هشدار داد: اکنون زیستگاه غنی میانکاله، یکی از ذخیرگاههای بیوسفر جهان است و باید برای حفظ آن با افزایش ورودی آب شیرین به تالاب از طریق لایروبی و کاهش تعداد اب بندان ها و استخر های پرورش ماهی و کشاورزی اقدام کرد.

** دست مهر دولت تدبیر
طرح احیای تالاب بین المللی میانکاله در دولت تدبیر و امید از طریق لایروبی گذرگاه ورودی خلیج گرگان تا میانکاله در دستور کار قرار گرفت، اما تاکنون نتیجه ملموسی برای تالاب در پی نداشته است و هر ساله هم مسئولان ذیربط تنها وعده انجام کار و ادامه آن را می دهند.
رییس اداره محیط زیست بهشهر علت اجرای کند این طرح حیاتی را تنگناهای مالی دانست و گفت که در سال جاری ۲۰ میلیارد ریال برای این کار اختصاص یافته است.
زمان رضااحمدی به خبرنگار ایرنا گفت: در سال جاری با اعتبار در نظر گرفته شده تاکنون ۴۴ کیلومتر از کانال های منتهی به تالاب میانکاله لایروبی شد و ۲۰ کیلومتر هم در حال مشاوره است.
وی افزود: سه کیلومتر از کانال قلعه پایان هم لایروبی شده و برای استقرار یگان آبی و تردد شناورها در خلیج میانکاله و تالاب مشکلی نداریم و ماموران ما در کمترین زمان ممکن می توانند نظارت های خود را در منطقه، با شناورها در منطقه داشته باشند.
رییس اداره حفاظت محیط زیست بهشهر در مورد مجوزهای احداث آب بندان و استخرهای پرورش ماهی هم گفت: از سال ۹۲ تاکنون هیچ مجوزی برای احداث آب بندان و استخرهای پرورش ماهی در منطقه و مخصوصا ضلع جنوبی تالاب به دلیل کمبود شدید آب نداریم و اگر هم ایجاد شده، غیرمجاز هستند و جلوگیری و برخورد می شود.
رضا احمدی با هشدار در این باره که ‘ امروزه خطر خشکیدن تالاب میانکاله جدی است ‘، افزود: همه باید کمک کنیم تا تالاب احیاء شود چرا که اگر روند خشکسالی به همین منوال ادامه یابد؛ شاهد ورود ریزگردها به منطقه خواهیم بود.

** غصب حق آبه، مهم ترین دلیل خشکیدن تالاب
مسئول آموزش اداره حفاظت محیط زیست بهشهر هم مشکل اساسی میانکاله را خشکی و کم آبی آن اعلام کرد و گفت: تاکنون بیش از ۱۰ درصد از تالاب میانکاله خشک شده است و این تغییرات متاثر از ۹۰ درصد بی مهری و بی توجهی عوامل انسانی و ۱۰ درصد تغییرات آب و هوایی و گرم شدن زمین است.
علی ابوطالبی عبدالملکی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: تغییر الگوی کشت، استفاده بی رویه از آب در کشاورزی، وجود آب بندان ها و استخر پرورش ماهی و همه و همه موجب شد حق آب شیرینی که باید به تالاب میانکاله برسد به میانکاله ورود نکند و در واقع حق آبه برها، آب شیرین تالاب میانکاله را غصب کردند.
وی ادامه داد: در کنار تغییرات آب و هوایی، خشکی زمین، کمبود بارش باران و خشکسالی ها، متاسفانه جنوب میانکاله بدون کانال و فنس کشی رها شد و همین امر موجب تجاوزات متعدد شد و در برخی از موارد بین یک تا یک و نیم کیلومتر تجاوز به حریم تالاب انجام و کشت و زرع می شود.
در خط جنوبی میانکاله چندروستا و زمین های کشاورزی مردم واقع است که زیر کشت برنج می رود.

** پای لنگ نظارت بر گردشگری
عبدالملکی از گردشگری هم به عنوان خطر بالقوه برای میانکاله یاد کرد و توضیح داد: گردشگری یک شمشیر دولبه است که با عدم رعایت حداقل ها در این زمینه اینک لبه تیز شمشیر به سمت ما و میانکاله نشانه رفته است و موجب تهدیدات مختلف شده است.
وی افزود: اینکه با پنج هزار تومان حق ورودی هر کسی بتواند به راحتی وارد میانکاله شود؛ گردشگری خوبی نیست؛ چرا که یک بخش، بحث مدیریت است و در بخش دیگر چگونه مدیریت شدن و توسط چه کسی مدیریت شدن مهم است. اینکه گردشگران وارد محدوده امن بشوند یا نشوند مهم است اما نظارتی نیست و رها شده است.
این کارشناس محیط زیست بیان داشت: اکنون در فصل سرما تعداد مسافر و ورودی به میانکاله کم است و به دلیل سردی هوا رغبتی برای گردشگری وجود ندارد، اما در فصل بهار و تابستان روزانه هفت تا هشت هزار مسافر وارد منطقه می شود و هیچ مدیریتی هم بر آنها وجود ندارد.
وی افزود: در بحث گردشگری آشوراده هم با توجه به اینکه اعلام شد گردشگری با نظارت انجام می شود، اما از نظر بنده مشکلاتی وجود دارد و در مجموع در ایران، پای نظارت و مدیریت لنگ است و نمی توان نظارت و مدیریت کامل در این بخش انجام داد.
او ادامه داد: ما نگران همه جای میانکاله هستیم؛ خشکسالی، بلعیدن حق آبه، گردشگری، تجاوزات به اراضی تالاب در ضلع جنوبی و همه و همه برای ما نگرانی و تهدیدی برای میانکاله است.
ابوطالبی با اعلام اینکه اکنون دیگر دام و دامدار برای منطقه تهدید نیستند، گفت: شاید در دوره ای از زمان دامداران تهدید بودند، اما اکنون به دلیل به صرفه نبودن دام و اینکه دامداری همچون گذشته در منطقه وجود ندارد و تعداد دام به یک هشتم قبل رسیده است؛ تهدیدی از نظر دام و دامداری وجود ندارد.
وی افزود: امروزه گردشگری و حق آبه برها تهدید جدید میانکاله هستند. اکنون کشاورزی رشد پیدا کرده و در حال تجاوز است، شکار بی رویه و صید در منطقه به وفور یافت می شود، کم آبی و گرم شدن زمین، توسعه ناپایدار و افزایش جمعیت گردشگر در میانکاله تهدید شده است.
این کارشناس محیط زیست گفت: این که امروز حیات وحش در امن ترین جای مازندران هم آسیب می بیند، واویلاست. تعداد پرندگان از یک میلیون و ۲۰۰ هزار بال پرنده در سال ۸۰ به یک سوم در حال حاضر تقلیل یافته و به ۳۸۰ هزار بال پرنده رسیده است.

** آتش سوزی های زنجیره ای و بی تفاوتی همگانی
در کنار همه این عوامل و تهدیدات زیست محیطی، آتش سوزی های زنجیره ای طی دو سال اخیر در میانکاله رو به فزونی گذاشته و بیش از ۳۰ مورد آتش سوزی تنها در همین مدت گزارش شده که بیشترشان حالت عمدی داشته است که محیط زیست هم برخی از این موارد را تایید کرده است.
مسئول آموزش اداره حفاظت محیط زیست بهشهر در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: آتش سوزی های متعدد در چند سال اخیر موجب از بین رفتن بخش وسیعی از مراتع و نیزارهای میانکاله شده و عملا کاری صورت نگرفته و به هر کجای میانکاله که برویم به مناطق سوخته شده می رسیم و برخورد جدی با متخلفان که عمدتا هم عمدی بوده ، نشده است.
ابوطالبی افزود: در کنار همه عوامل طبیعی که به عنوان تهدیدی برای میانکاله برشمرده شد، کمبود محیط بان در میانکاله از دیگر معضلات و مشکلات این زیست کره است. منطقه ای که به طور طبیعی باید دارای ۱۴۰ محیط بان باشد، اکنون تنها ۱۹ محیط بان در دو شیفت دارد.
وی گفت: منطقه میانکاله با همه تهدیدهای برشمرده شده، کاملا آسیب پذیر شده است و امکانات نظارتی، ترابری، لجستیک، دوربین مداربسته و گشت های هوایی کم است و یا اصلا وجود ندارد و همه این موارد در کنار نبود طعمه و غذا به عنوان یکی از اصلی ترین نیاز پرندگان، خشکسالی و کمبود آب موجب شده است که شرایط برای زیست زیستمندان و حیات وحش و پرندگان در میانکاله همچون گذشته فراهم نباشد.

** راهکار چیست؟
این کارشناس محیط زیست نیز مانند بسیاری از کارشناسان و مسئولان مهم ترین راهکار برای نجات میانکاله را مدیریت از بیرون دانست و توضیح داد: فرو رفتن در لاک مدیریت داخلی و مرزهای داخلی برای میانکاله ضرر دارد و موجب می شود این زیستگاه از محتوای اکولوژیک خالی شود.
ابوطالبی گفت: مدیریت از بیرون یعنی این که آب و فاضلاب شهرک صنعتی بهشهر کنترل شود، پساب شهری از رودخانه ‘ برزو ‘ وارد خلیج نشود، سدهای خاکی کشاورزی شکسته شود و حق آبه ها به میانکاله برگردد، اجازه کودپاشی و سم پاشی به اراضی حاشیه میانکاله و خلیج داده نشود و اگر این موارد از بیرون میانکاله مدیریت شود می توان به نجات میانکاله امیدوار بود.