محققان با بازآفرینی دژاوو (آشناپنداری) در آزمایشگاه نشان دادند که این وضعیت تنها یک احساس است و به معنی توانایی پیشگویی آینده نیست.

دژاوو در اصل یک کلمه فرانسوی به معنای «پیشتر دیده شده» است؛ بیشتر افراد این احساس عجیب و ناگهانی را تجربه کرده اند که تصور می کنند برای مثال مکانی را که برای اولین بار مشاهده می کنند، قبلا دیده اند. این احساس که ‘دژاوو’ خوانده می شود در مواردی حس ناخوشایندی است که می تواند با احساس ترس همراه باشد.
اما نتایج یک مطالعه جدید نشان می دهد که دژاوو تنها یک احساس است.
توضیحات بسیاری برای دژاوو وجود دارد که از جمله آنها می توان به این اشاره کرد که دژاوو یک حس فراطبیعی است به این معنی که فرد این مکان را در زندگی گذشته خود دیده است؛ یا یک حس عجیب و غریب است به گونه ای که فرد این مکان را در رویای خود دیده باشد و یا اینکه می تواند یک عامل نگران کننده باشد که نشان می دهد فرد به صرع کوچک در لب پیشانی مبتلا است.
اما قابل قبول ترین توضیحی که در رابطه با دژاوو می توان داد این است که دژاوو با حافظه ارتباط دارد. درست همانند زمانی که لغتی سر زبان فرد است اما نمی تواند آن را به یاد آورد، یا خاطره ای که می تواند در لبه ذهن فرد باشد و فرد قادر به دسترسی کامل به آن نیست.
این همان موضوعی است که ‘آن کری’ روانشناس شناختی در دانشگاه ایالتی کلرادو در آمریکا پیش از این در تحقیقات خود بررسی کرده است.
وی اکنون در یک مقاله جدید نشان داده است که احساسات پیش آگاهی همراه با این پدیده تنها یک احساس است.
براساس این گزارش، شخصی که در حال تجربه دژاوو است در قیاس با فردی که کورکورانه حدس می زند، پیشگویی دقیق تری از چیزی که قرار است مشاهده کند، ارائه نمی دهد.
سایر محققان دژاوو را با خاطرات ارتباط داده اند اما فرضیه خاص کلری در تحقیق قبلی نشان داد که ‘آشنایی’ عامل آغازگر دژاوو است.
برای مثال ممکن است که طرح یک خیابان یا حتی یک چهره بدون به یاد آمدن یک خاطره خاص، آشنا به نظر آیند.
کلری گفت: نمی توانیم به طور آگاهانه صحنه پیشین را بیادآوریم اما مغز ما این شباهت را تشخیص می دهد. این اطلاعات به عنوان احساس ناراحت کننده ای ظاهر می شوند که ما قبلا در آنجا بوده ایم اما نمی توانیم زمان یا علت آن را به یادآوریم.
وی ادامه داد: فرضیه آزمایش ما این است که دژاوو تظاهر خاصی از آشنایی است. شما در وضعیتی احساس آشنایی می کنید که احساس می کنید نباید آن را داشته باشید و به این دلیل است که این احساس ناخوشایند است.
به گزارش کلری، گزارش های حکایت گونه ای نشان می دهند که دژاوو اغلب با یک احساس قوی از توانایی پیش گویی آینده همراه است؛ در یک آزمایش در سال ۱۹۵۹ که دژاوو با تحریک قشر تمپورال مغز (temporal cortex) ایجاد شد، شرکت کنندگان گفتند که حس پیش آگاهی داشتند.
کلری در مطالعه ای جدید، با تکیه بر آزمایش های قبلی ۲۹۸ نفر را مورد بررسی قرار داد. محققان محیط هایی را در بازی رایانه ای به نام The Sims ایجاد کردند — طرح هایی که از لحاظ فضایی مشابه اما از لحاظ موضوعی متفاوت بودند، برای مثال یک باغ و یک اسقاط گاه (جایی که در آن اشیای قراضه و دور انداخته شده را اوراق می کنند و یا طبقه بندی کرده و می فروشند).
در مطالعات دیگر ثابت شد که این تکرار، احساس آشناپنداری را در شرکت کنندگان ایجاد می کند.
در این مطالعه جدید از افراد شرکت کننده خواسته شد که ویدیوهایی را تماشا کنند که نشان می داد شخص اولی در یک سری صحنه ها قدم می زند، هر صحنه با صدای یک زن باز می شود و دوباره نام ان صحنه مانند اسقاط گاه یا آکواریوم تکرار می شود.
سپس یک سری ویدیوهای آزمایشی به این افراد نشان داده شد که از لحاظ آرایشی متفاوت از ویدیوهای نشان داده شده به این افراد بودند . محققان سپس افراد شرکت کننده در این مطالعه را در یک نقطه بحرانی متوقف کردند و از آنها پرسیدند که آیا دچار دژاوو شده اند و یا اینکه آیا می دانند صحنه بعدی چه باید باشد.
حدود نیمی از این افراد گزارش دادند که یک حس پیش آگاهی به همراه دژاوو داشتند اما توانایی آنها برای ارائه پاسخ درست در قیاس با افرادی که بطور تصادفی انتخاب شده بودند، بیشتر نبود.
این موضوع نشان می دهد که آشناپنداری تنها یک احساس است و به معنی توانایی پیش گویی آینده واقعی نیست.
این مطالعه در مجله Psychological Science منتشر شده است.