آب سیاه (گلوکوم) دومین عامل نابینایی در سراسر جهان است؛ در حالی‌که اکثر بیماران از شرایط خود اطلاعی ندارند. معاینه دوره‌ای در افرادی که در خانواده سابقه آب سیاه دارند یا به دیابت مبتلا هستند، مهمترین روش کنترل این عارضه است.

اختلال آب سیاه به دلیل اختلال در جریان خون اعصاب بینایی بوجود می‌آید و با مرور زمان پیشرفت می‌کند. این عارضه معمولا با افزایش فشار چشم مرتبط است. مطالعات نشان می‌دهد آب سیاه ریشه ژنتیکی دارد و ممکن است تا پایان عمر علامتی نداشته باشد. بر اثر افزایش فشار داخل چشم، اعصاب بینایی انتقال دهنده تصاویر به مغز آسیب می‌بینند و بینایی به مرور کاهش می‌یابد. این بیماری در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به نابینایی شود. معمولا بیماری درمراحل اولیه بدون علامت و درد است، بنابراین به افرادی که در خانواده سابقه این بیماری را دارند و افراد میانسال و مسن توصیه می‌شود به طور دوره‌ای و حداقل سالی یک‌بار توسط چشم‌پزشک چکاپ شوند. علاوه بر سابقه خانوادگی، دیابت نیز یکی از مهمترین فاکتورهای خطر این عارضه است.
*** چه عواملی باعث بروز گلوکوم می‌شوند
آب سیاه زمانی اتفاق می افتد که فشار مایع داخل چشم افزایش یابد و این مایع آن طور که باید در چشم گردش ندارد. به طور طبیعی بین قرنیه و عدسی چشم مایعی به نام زلالیه وجود دارد که از مویرگ‌ها ترشح می‌شود و تامین‌کننده مواد غذایی و اکسیژن برای عدسی و قرنیه است و از طرفی مواد زاید را از طریق خون دفع می‌کند. زلالیه همراه با زجاجیه فشار درونی چشم را ثابت نگه می‌دارد و شکل کروی چشم را حفظ می‌کند. در صورتی‌که در تصفیه زلالیه اختلالی به‌وجود آید و مایع به همان سرعتی که ترشح می‌شود بازجذب نشود، فشار چشم افزایش می‌یابد و عارضه آب‌سیاه رخ می‌دهد. علاوه بر عوامل ارثی، عفونت شدید چشم، مواد شیمیایی، بیماری‌های التهابی و انسداد عروق خونی داخل چشم نیز از عوامل غیر شایع آب سیاه هستند. بیماری آب سیاه معمولا هر دو چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ اما ممکن است در یک چشم شدید‌تر باشد.

** انواع گلوکوم
– گلوکوم زاویه باز
این حالت شایع‌ترین نوع بیماریست. در این حالت مکانیسم بازجذب مایع زلالیه کاملا طبیعی است؛ ولی گردش مایع در چشم طبیعی نیست.
– گلوکوم زاویه بسته
شیوع این حالت در آسیا بیشتر از غرب است. در این حالت بازجذب مایع چشم به دلیل باریک بودن بیش از اندازه زاویه عنبیه و قرنیه به درستی صورت نمی‌گیرد. این حالت علاوه بر آب سیاه، می تواند منجر به دوربینی و آب مروارید شود.
**چه افرادی بیشتر در معرض آب سیاه قرار دارند
-افراد بالای ۴۰ سال
-بیماران مبتلا به دیابت
افرادی که در خانواده سابقه ابتلا به دیابت دارند
-استفاده از برخی داروهای استروئیدی مانند پردنیزولون
-ضربه ناگهانی به چشم
-افرادی با دید ضعیف

*** مهمترین علایم گلوکوم چیست
-کاهش یا از دست دادن بینایی
-دیدن هاله در اطراف نور متمرکز مانند چراغ
-قرمزی چشم
-چشم درد
-تهوع یا استفراغ

***آمار قابل تامل در مورد آب سیاه
– بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، گلوکوم دومین علت اصلی نابینایی در جهان است.
– بر اساس آمار، بیش از ۶۰ میلیون نفر در سراسر جهان مشکوک به این عارضه هستند.
-گلوکوم زاویه باز رایج ترین شکل این بیماریست.
– بیش از سه میلیون نفر در آمریکا به این عارضه مبتلا هستند که نیمی از آنان از مشکل خود بی اطلاعند.
** مصرف سبزیجاتی که برگ پهن سبز رنگ دارند، احتمال ابتلا به آب سیاه را ۳۰ درصد کاهش می دهد
این مطالعه که به همت محققان دانشکده پزشکی هاروارد صورت گرفته نشان می دهد رژیم غذایی حاوی سبزیجات برگ پهن مانند کاهو و اسفناج، احتمال ابتلا به آب سیاه را ۳۰ درصد کاهش می دهد. سبزیجات برگ پهن حاوی مقادیر بالای اکسید نیتریک هستند. اکسید نیتریک یک عامل مهم در تنظیم جریان خون چشم است. از طرفی، این سبزیجات حاوی دو آنتی اکسیدان قوی به نام های لوتئین و زیگزانتین هستند که احتمال ابتلا به بیماری های مزمن چشم از قبیل گلوکوم، آب مروارید و انحطاط ماکولا را کاهش می دهند.
محققان توصیه می کنند در صورتی که در خانواده سابقه بیماری آب سیاه وجود دارد، سبزیجاتی مانند اسفناج، کاهو، کرفس، کلم پیچ، کلم بروکلی، نخود فرنگی و جوانه کلم بروکسل، بیشتر مصرف شود. این مطالعه نشان می دهد نقش سبزیجات در بهبود بینایی، موثر تر از هویج است.
**ورزش و فعالیت فیزیکی احتمال ابتلا به گلوکوم را کاهش می‌دهد
مطالعات محققان دانشگاه کالیفرنیا نشان می‌دهد فعالیت فیزیکی شانس ابتلا به گلوکوم (آب سیاه) را به میزان ۷۳ درصد کاهش می‌دهد. بر اساس این مطالعه، به ازای هر ۱۰ دقیقه افزایش فعالیت فیزیکی در هفته، احتمال ابتلا به گلوکوم ۲۵ درصد کاهش می‌یابد. محققان احتمال می دهند که ورزش و فعالیت فیزیکی از طریق تغییر جریان خون و فشار چشم بر گلوکوم تاثیر می‌گذارد.
***** پیشرفت‌های اخیر در درمان گلوکوم
**ژن‌درمانی روش جدید درمان آب‌سیاه
محققان دانشگاه مدیسن ویسکانسین آمریکا تکنیک جدیدی را برای جایگزینی دریچه‌های اشک چشم‌ها به منظور درمان آب سیاه ابداع کردند. درون چشم سلول‌هایی وجود دارند که مانند دریچه تخلیه عمل می‌کنند و این کار توسط ژن‌هایی کنترل می‌شود که در افراد مبتلا به آب سیاه به میزان کافی درون سلول‌ها وجود ندارند. محققان برای جایگزینی ژن‌ها از ویروس نقص ایمنی گربه‌سانان یا FIV استفاده کردند که قادر است ژن‌هایی را به دی ان ای میزبان وارد کند. برای این منظور محققان بخش عمده ژن‌های این ویروس را حذف کردند تا قدرت تکثیر و گسترش آن در بدن از بین برود و در همان نقطه‌ای که تزریق می‌شود باقی بماند. البته تزریق این ویروس به طور موقت سیستم ضدویروس چشم را فعال می‌کند. اکنون محققان در حال بهینه‌سازی این تکنیک و شناسایی ژن‌های مناسب برای جایگزینی هستند و امیدوارند به زودی بتوانند آزمایشات بالینی را با استفاده از این تکنیک جدید آغاز کنند.
** اختراع یک لنز تماسی برای کنترل آب سیاه
آب سیاه معمولا با معاینات رایج چشم پزشکی تشخیص داده می شود. معمولا این معاینات قادر به بررسی شرایط لحظه‌ای چشم هستند؛ در صورتیکه در مورد بیماران مبتلا به آب سیاه، فشار چشم در شب افزایش می یابد که امکان بررسی آن وجود ندارد.
محققان مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا در نیویورک برای حل این مشکل، موفق به ساخت یک لنز تماسی هوشمند شده اند که شامل چند حسگر است و فشار چشم را به طور ۲۴ ساعته نظارت می کند. این لنز تماسی که Sensimed Triggerfish نام دارد، از سیلیکون ساخته شده و حسگرهای موجود در آن، هر گونه تغییر انحنا در سطح لنز را تشخیص می دهند. تغییر انحنای لنز یک شاخص مهم از فشار چشم است. زمانی که انحنای لنز تغییر می کند، سیگنال های الکتریکی به یک آنتن بی سیم ارسال می شوند و سپس از طریق یک ضبط به پزشک بلوتوث می شوند و با استفاده از آن می توان پیشرفت بیماری را پیش بینی کرد.

** تشخیص آب سیاه در مراحل اولیه امکان‌پذیر است

محققان بیمارستان مونت سینای در نیویورک و دانشکده پزشکی دانشگاه راتگرز در نیوجرسی با استفاده از آنژیوگرافی به روش OCT موفق به تشخیص بیماری در مراحل اولیه شدند. آنژیوگرافی OCT یک سیستم تصویربرداری پیشرفته است که حرکت سلول های قرمز خون در رگ های خونی را تشخیص می هد. این روش جدید برخلاف روش‌های سنتی نیازی به تزریق نشانگرهای رنگی ندارد.
این مطالعه با بررسی ۹۲ بیمار ۵۰ سال به بالا نشان می دهد بیماران مبتلا به آب سیاه، جریان خون ضعیفی دارند. از طرفی این مطالعات نشان می دهد بسته به نوع بیماری، رگ های خونی این بیماران اختلال دارد.
تصاویر تهیه شده با استفاده از آنژیوگرافی OCT، به یک نرم افزار تخصصی ارسال می شود تا اطلاعات مربوط به وضعیت چشم و عروق خونی تجزیه و تحلیل شود.
همزمان با توسعه این روش جدید تصویربرداری، محققان دانشگاه استنفورد موفق به ساخت دارویی شده اند که در چشم قرار می گیرد و فعالیت و رشد اعصاب بینایی را تحریک می کند.
محققان معتقدند ترکیب این دو روش، درمان آب سیاه را متحول خواهد کرد.

**روش‌های ترکیبی پروتئینی و ژن درمانی در درمان نابینایی موثر است
محققان با ترکیب چند پروتئین و داروهای سرکوب کننده ژن، یک داروی ترکیبی تولید کرده اند که به رشد مجدد سلول های عصبی بینایی کمک می کند و قادر به درمان آب سیاه، ترمیم سلول های بینایی آسیب دیده و انواع نابینایی است.
برای آزمایش اولیه، محققان از این داروی مسدود کننده کانال اعصاب در موش ها استفاده کردند تا سیگنال های فرستاده شده از چشم به مغز تحریک شود. سپس مجموعه ای از ژن های موش که سبب برقراری ارتباط بین مغز و اعصاب بینایی میشد را حذف کردند. این فرآیند سبب تولید مجدد رشته های عصبی در موش های نابینا شد؛ به علاوه پوشش میلین اطراف سلول ها دست نخورده باقی مانده است.
مهمترین علت نابینایی، آسیب اعصابی است که به شبکیه متصل می شوند. محققان بر این باورند که با استفاده از روش های درمانی ترکیبی پروتئینی با ژن درمانی می توان اختلالات بینایی و به ویژه گلوکوم را درمان کرد.