شباهنگ درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان است که شدت نور آن باعث شده تا یک خوشه‌ی ستاره‌ای که به تازگی شناسایی شده است، هزاران سال از دید انسان‌ها مخفی بماند.

دسامبر سال ۲۰۱۳ میلادی، آژانس فضایی اروپا، تلسکوپ فضایی گایا را به فضا پرتاب کرد. از آن زمان تا به امروز، این رصدخانه‌ی فضایی میلیاردها جرم آسمانی را به دقت رصد و بررسی کرده است و از جمله‌ی این اجرام می‌توان به ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، سنگ‌های آسمانی و کهکشان‌ها اشاره کرد. این رصدخانه با بررسی این اجرام، نخستین فهرست سه‌بعدی را از اجرام فضایی تهیه خواهد کرد. تا آن زمان، این رصدخانه رازهای شگفت‌انگیزی را در مورد جهان فاش خواهد کرد که تا پیش از این چیزی در مورد آن‌ها نمی‌دانستیم.

در واقع، وقتی که گایا به تازگی نخستین داده‌های خود را ارسال کرد، چیزی بسیار جالب میان آن‌ها دیده می‌شد که تا به امروز متوجه آن نشده بودیم. وقتی که گایا ستاره‌ی شباهنگ (نورانی‌ترین ستاره‌ی آسمان شب) را رصد کرده است، متوجه حضور یک خوشه ستاره‌ای شده است که تا پیش از آن، نور بسیار شدید ستاره شباهنگ مانع از دیدن خوشه شده است. این خوشه ستاره‌ای که اکنون با نام خوشه‌ی گایا ۱ شناخته می‌شود، به لطف تصویری که یک ستاره‌شناس آماتور آلمانی به تازگی ثبت کرده، قابل مشاهده شده است.

به دلیل نورانی بودن و همچنین دیده شدن شباهنگ از سرتاسر سیاره‌ی زمین، این ستاره از دوران باستان همواره مورد توجه واقع شده است و دائماً میان ستاره‌شناسان و فرهنگ‌های گذشته از آن یاد شده است. مصریان باستان از این ستاره برای تعیین زمان و همچنین تعیین فصل کشاورزی استفاده می‌کرده‌اند. در مصر باستان، طلوع ستاره‌ی شباهنگ برابر بود با خروش رود نیل؛ یعنی خروش زندگی.

در اساطیر یونان باستان، شباهنگ، چشم صورت فلکی سگ بزرگ بوده است. این صورت فلکی در کنار صورت فلکی سگ کوچک، شکارچی (نام یک صورت فلکی دیگر) را تعقیب می‌کرده‌اند. میان ستاره‌شناسان چینی، شباهنگ، چشم گرگی آسمانی بود که درون عمارت پادشاه جینگ قرار داشت. وقتی که بطلمیوس در قرن سوم میلادی رساله‌ی المجسطی را تدوین می‌کرد، از ستاره‌ی شباهنگ به عنوان موقعیت خط نصف‌النهار مرکزی جهان استفاده کرد.

میانه‌های قرن ۱۹ میلادی بود که ستاره‌شناسان دریافتند احتمالاً شباهنگ، در واقع یک سامانه دوتایی است. ستاره‌ی شباهنگ به عنوان کوتوله‌ای سفید، جرمی برابر با دو جرم خورشیدی دارد و جفت این ستاره که باز هم کوتوله سفید بوده و در نزدیکی شباهنگ قرار گرفته، کمی از خورشید پرجرم‌تر است. شباهنگ بسیار نورانی است و ستاره‌شناسان نور کافی را برای بررسی ویژگی‌های آن در اختیار دارند؛ اما از سوی دیگر، این نور زیاد باعث شده تا برخی از اجرام نزدیک به این ستاره، دیده نشوند. گایا به کمک ابزارهای پیشرفته‌ی خود، در کنار شمارش دقیق اجرامی که در اطراف ستاره شباهنگ قرار گرفته‌اند، توانست برای نخستین‌بار خوشه‌ی ستاره‌ای گایا ۱ را نیز شناسایی کند. جزئیات کشف خوشه‌ی ستاره‌ای گایا ۱ و گایا ۲ که به تازگی شناسایی شده است، به همراه انتشار نخستین داده‌های گایا، در دسترس عموم قرار گرفتند. به محض انتشار این خبر، ستاره‌شناسان شگفت‌زده شدند و اکنون آماده هستند تا به بررسی ویژگی‌های این خوشه ستاره‌ای بپردازند.

خبر کشف گایا ۱ برای نخستین‌بار سال گذشته مطرح شد

خبر احتمال کشف این خوشه ستاره‌ای برای نخستین‌بار، سال گذشته در یک نشست خصوصی عنوان شد. در آن زمان، یک ستاره‌شناس آماتور آلمانی به نام هارالد کایزِر که در این نشست حضور داشت، اطلاعاتی در مورد خوشه به دست آورد و تصمیم گرفت که تصویری از این خوشه ستاره‌ای ثبت کند. وی با استفاده از تلسکوپی ۳۰ سانتی‌متری در یک شب کاملاً تاریک، توانست شباهنگ را به خوبی رصد کرده و تصویری از آن به ثبت برساند. نور شباهنگ، در این تصویر نیز بسیار زیاد بود و نیاز به ویرایش داشت. پس از تصحیح‌سازی نور شباهنگ، هارالد کایزِر موفق شد تا تعدادی از ستاره‌های نورانی این خوشه‌ی ستاره‌ای را مشاهده کند. همان‌طوری که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، برخی از ستاره‌های نورانی و بزرگ این خوشه‌ی ستاره‌ای در سمت چپ شباهنگ دیده می‌شوند. این تصویر کمک شایانی به شناسایی موقعیت دقیق خوشه ستاره‌ای کرد.

با توجه به نتایج مطالعاتی که در فوریه سال گذشته منتشر شد، گایا ۱ احتمالاً یک خوشه ستاره‌ای پرجرم خواهد بود. با توجه به محاسبات انجام شده، جرم این خوشه ستاره‌ای، ۲۲ هزار جرم خورشیدی است و حدود ۲۹ سال نوری نیز قطر دارد که رقمی شگفت‌انگیز است. این خوشه‌ی ستاره‌ای در فاصله‌ی ۱۵ هزار سال نوری (۴.۶ کیلوپارسک) از زمین قرار گرفته است. جالب است که چنین خوشه‌ی بزرگی توسط نور یک ستاره مخفی مانده بود و خبر کشف آن باعث می‌شود تا ستاره‌شناسان دقت بیشتری در رصد اجرام آسمانی داشته باشند و اهداف دیگری را نیز مشخص کنند.

خبر کشف این خوشه‌ی ستاره‌ای در میان جامعه‌ی علمی نیز شور و شوقی ایجاد کرده است؛ زیرا قابلیت‌های گایا را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد که دانشمندان باید چه انتظاراتی از این رصدخانه فضایی داشته باشند. اکنون دانشمندان منتظر دریافت سری دوم داده‌های گایا هستند که در تاریخ ۲۵ آوریل امسال منتشر می‌شوند؛ زیرا قرار است که اکتشافات جدیدی داشته باشد که همگی به اندازه‌ی این خبر، شگفت‌انگیز هستند.