دبیرانجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران با بیان اینکه ازهر ۵ زن یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است، گفت:ساکنین مناطق شمالی کشورازجمله گلستان، مازندران، آذربایجان واستان تهران به طور قابل توجهی بیش ازاستان های جنوبی مانند بوشهر و شیراز، به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است به علت دریافت کمتر نورآفتاب، عادات تغذیه ای یا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.

دکتر سید احمد رئیس السادات، با اشاره به شعار انجمن بین المللی استئوپروز و سازمان بهداشت جهانی در خصوص پوکی استخوان (با دوست داشتن استخوان هایمان از آینده خویش محافظت کنیم) ، افزود: در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق، منطقه و استان، سن وجنس جمعیت مورد بررسی، شیوع پوکی استخوان متفاوت گزارش شده است اما تمامی بررسی ها نشان می دهد که شیوع این بیماری در ایران رو به افزایش است. در حال حاضر شیوع استئوپروز در جمعیت با سن بیشتر از ۳۰ سال ۱۷ درصد گزارش شده است. درجات خفیف تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می گویند ۳۵ تا ۴۰ درصد است.
وی ادامه داد که در حال حاضر در ایران، ۷٫۵ میلیون نفر (معادل حدود ۱۰ درصد از جمعیت کشور) سالمند هستند. این رقم تا ۱۵ سال آینده به دو برابرافزایش می یابد و۳۰ سال دیگر یک سوم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد.
عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: در پوکی استخوان تراکم استخوان ها کاهش می یابند و استخوان ها متخلخل تر می شود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان، خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می یابد.
وی افزود: این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد می کند و هم به علت شکستگی های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل می کند.
وی بیان کرد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می شود. پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماریهای مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمونهای رشد، برخی سرطانها و . . . ) یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و . . . ایجاد می شود.
رئیس السادات گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن می شود.
وی ادامه داد: تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می یابد و در ۲۵ تا ۳۵ سالگی به حداکثر مقدار خود می رسد حدودا بعد از ۴۰ سالگی تراکم استخوان ها مرتبا’ کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می یابد.
وی افزود: اثر هورمونهای جنسی بر فرایند استخوانسازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می شود روند کاهش تراکم استخوان در زنان سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد به طوری که شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدودا ۵ برابر مردان است.
رئیس السادات در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان می شود، عنوان کرد: اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است.
وی افزود: مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک . . )، سبزیجات، حبوبات و میوه های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ و همچنین پرهیز از استفاده بیرویه از نوشابه های گازدار و قهوه از جمله توصیه های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب از مکمل ها و ویتامین ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین دی اگرچه می توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
رئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمیکند و نمیتوان به وجود آن پیبرد.
وی درباره روش های تشخیصی استئوپروز اظهار کرد: تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام سنجش تراکم استخوان است که انجام آن در زنان بالای ۶۵ سال، یائسگی در سن کمتر از ۴۵ سال ، زنان یائسه ای که بدنبال صدمات خفیف دچار شکستگی می شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای ۷۰ سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می شود.
رئیس السادات افزود: ورزش های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگی های فردی و جسمی، وجود بیماری های زمینه ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزش های تحمل کننده وزن، ورزش های تعادلی و ورزش های تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار میرود. برای مثال در مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان، تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام های تحتانی وارد می کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است.
دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند ممکن است توصیه شود. پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می رود.
وی ادامه داد: ورزش های آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندیشان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزشهای مورد توصیه به حساب می آیند. ورزش هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می شود و همچنین ورزش های رزمی و پر برخورد در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد.
وی بیان کرد: همانطور که پیشتر اشاره شد ، پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره و تغییر شکل آنها می شود که می تواند سبب افزایش خمیدگی( قوز) پشتی شود. سالمندان بدلیل ابتلای همزمان به بیماری های قلبی عروقی، دردهای اسکلتی عضلانی و اختلالات خواب از داروهای متفاوتی استفاده می کنند، که این داروها می توانند منجر به خواب آلودگی و اختلال تعادل گشته، احتمال زمین خوردن را در این افراد افزایش دهند.
رئیس السادات اضافه کرد: بر اساس آمار شیوع زمین خوردن در ایران ۳۰ درصد برآورد شده، به طوری که یک سوم سالمندان بالای ۶۵ سال و نصف سالمندان بالای ۸۰ سال حداقل یک بارسابقه زمین خوردن را ذکر می کنند که ۱۰ تا ۱۵ درصد از این موارد منجر به شکستگی می شوند.
وی افزود: در پژوهشی که توسط مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرکز درمانی شهید مدرس انجام شده است، نشان داده شده بکارگیری قوزبندهای خاصی که طراحی آنها مانند کوله پشتی بوده و وزن حدود نیم تا یک کیلوگرمی دارند که منجر به تحریک حس عمقی تعادل و راست شدن ستون فقرات به صورت فعال می شوند، و همچنین ورزش های تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن و افزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.
دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران افزود: آموزش بیماران، احتیاط در تجویز داروها، ورزش درمانی جهت بهبود سرعت واکنش، افزایش قدرت و تعادل، انعطاف پذیری و اصلاح شرایط محیط زندگی از مهمترین روشهای پیشگیری از زمین خوردن به شمار می رود.
رئیس السادات خاطرنشان کرد: اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین فعالیت هایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان می شود.
وی افزود: تنظیم ارتفاع مناسب تخت، استفاده از صندلی های دسته دار، تعبیه دستگیره های مناسب در دیواره ها و جلوگیری از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان می شود. نور مناسب به ویژه در شب ها و نیز عدم وجود قالیچه های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت.
اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت (WHO) روز ۲۸ مهر (۲۰ اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.