بزرگسالان و سالمندان در فرهنگ دینی و ملی ما ایرانیان از جایگاه والایی برخوردار هستند؛ از این رو لازم است شان، منزلت و استقلال آنان مورد توجه قرار گیرد و پیگیری مسایل آنان در لابه لای مشغله های زندگی روزمره فراموش نشود.

برخورداری از تجربیات فراوان، بردباری در برابر مشکلات و بهره مندی از اوقات فراغت از مهمترین شاخص های دوران سالمندی است؛ ظرفیت هایی که می توان از آنها به نحو احسن استفاده کرد.
نهم مهرماه مصادف با یک اکتبر، روز جهانی سالمندان نامگذای شده است؛ سالمندی دوره ای از زندگی است که از حدود ۶۵ سالگی آغاز می شود. سالمندان به عنوان بخشی از جامعه که جمعیت آنان روبه افزایش است، مشکلات متعددی دارند که از جمله به مقوله سلامتی، استقلال، احساس تنهایی و حتی در برخی موارد به حس بی ارزش بودن در روابط با دیگران مربوط می شود.
از نظر اجتماعی نیز سالمندان با تحولات زیادی در زندگی روبه رو می شوند که با برنامه ریزی مناسب می توان گام های محکمی در زمینه رفع مشکلات آنان برداشت.

** حفظ شان، کرامت و استقلال سالمندان
حفظ شان، کرامت و استقلال از ضروریاتی است که به باور دکتر مهسا زارعی دستیار طب سالمندی و دانش آموخته دانشگاه علوم پزشکی ایران باید توسط خانواده و جامعه در مورد سالمندان رعایت شود.
زارعی گفت: در حال حاضر بخش عمده ای از سالمندان کشورمان به طور سنتی در جمع خانواده نگهداری می شوند اما لازم است علاوه بر استفاده حداکثری از توانایی آنان، در زمینه هایی که ناتوانی دارند، به آنان کمک کرد.
زارعی وضعیت دیگر نگهداری از سالمندان را در خانه های سالمندان ذکر کرد و ادامه داد: برخی مراکز هم با عنوان مراکز نگهداری روزانه سالمندان راه اندازی شده است که نگهداری آنان را انجام می دهند.
دستیار طب سالمندی افزود: سالمندان از صبح تا عصر در این مراکز نگهداری می شوند و بعد از این ساعات به منازل برمی گردند؛ از بین این سه نوع نگهداری به نظر می رسد که نوع سوم حالت بهتری است.
وی خاطرنشان کرد: سالمندان نیاز به تعامل اجتماعی دارند و در این مراکز این نیاز آنان برطرف می شود و شب ها نیز در کنار خانواده های خود هستند.
زارعی با اشاره به اینکه سطح ارائه خدمات تعدادی از خانه های سالمندان در کشور بسیار پایین است، اظهار کرد: به نظر می رسد معیارهای ارزیابی فعالیت این مجموعه ها باید تغییر کند، به عنوان مثال مساحتی که برای خانه سالمندان درنظرمی گیرند اصلا مناسب نیست و تعدادی از این افراد در مکان های نامناسب این مراکز نگهداری می شوند.
وی ادامه داد: برخی مجموعه ها نیز فضای باز مناسب ندارند و سالمندان از استفاده از اینگونه فضاها محروم هستند.
به گفته ذکر زارع، با توجه به جمعیت رو به افزایش سالمندان که به تبع آن، نیاز به مراکز و خانه های سالمندان بیشتر می شود، باید این مراکز از سطح مطلوبی برخوردار باشند.

** تفاوت علایم بیماری در سالمندی با سایر دوران زندگی
وی با بیان اینکه علایم بیماری در سالمندی با سایر دوران زندگی متفاوت است، گفت: معمولا سالمندان برخی علایم غیراختصاصی برای بیماری دارند که تشخیص بیماری را سخت تر می کند و ممکن است بیماری آنان دیرتر تشخیص داده شود.
زارعی ادامه داد: سکته قلبی در فرد میانسال علایم واضح درد قفسه سینه است اما در سالمندان ممکن است با ضعف و بیحالی خود را بروز دهد.
وی افزود: توجه به علایم بیماری ها در دوره سالمندی بسیار مهم است و حتی علایم کوچک می تواند، نشان دهنده بیماری جدی باشد.
زارعی، بیماری های مزمن قلبی، ریوی و کلیوی را از جمله بیماری‌های شایع در این دوران ذکر کرد و گفت: زخم بستر، بی اختیاری ادرار و اختلالات حافظه از جمله سندرم شایع در این دوران است.

** ضرورت وجود متخصص طب سالمندی در بخش اورژانس
حضور متخصص طب سالمندی در بخش فوریت های پزشکی در بیمارستان ها از دیگر موارد مهم در ارتباط با سالمندان است و به گفته دکتر زارعی، سالمندانی را که بیماری حاد دارند، به این بخش منتقل می کنند؛ از آنجایی که زمان معاینه بیماران محدود است، بهتر است در بخش اورژانس پزشکان متخصص طب سالمندی نیز وجود داشته باشند.
وی افزود: این افراد، بیماری سالمندان را با آگاهی از علایم آنان معاینه می کنند و در نتیجه ضریب تشخیص صحیح بالا می رود.
زارعی خاطرنشان کرد: نبود متخصصان طب سالمندی در مراکز اورژانس به این دلیل است که در کشور ما رشته طب سالمندی به تازگی راه اندازی شده است.

** اقدامات لازم برای جلوگیری از کاهش قدرت عضلانی و پوکی استخوان
وی برلزوم اقدامات مناسب برای جلوگیری از کاهش قدرت عضلانی و پوکی استخوان در سالمندان تاکید کرد و گفت: در سالمندان کاهش وزن مطرح می شود و پایین آمدن بیش از حد وزن خطرناک تلقی می شود.
وی افزود: توده عضلانی بدن بعد از سن ۷۰ سالگی شروع به کاهش می کند و سالمندان در اثر کاهش قدرت عضلانی در معرض اختلال عملکرد مانند راه رفتن و انجام امور شخصی هستند.
زارعی بیان کرد: در کنار تغذیه مناسب، فعالیت بدنی آنان باید به حدی باشد که کاهش توده عضلانی را به حداقل برساند و بتواند عملکرد سالمندان را حفظ کند.
وی بر مصرف بیشتر پروتئین در دوران سالمندی تاکید کرد و افزود: پروتئین برای تامین عضله و کلسیم و ویتامین D برای ترمیم و حفظ استخوان نیاز است.
دستیار طب سالمندی گفت: خوراکی های مصرفی روزانه از چربی ها، پروتئین ها و کربوهیدرات ها تشکیل شده اما در غذای روزانه سالمندان باید میزان پروتئین بیشتر باشد.
وی افزود: مصرف سبزیجات، میوه ها، گوشت سفید و ماهی و روغن زیتون در این دوران مفید بوده و بهتر است که سالمندان از این مواد غذایی استفاده کنند.
زارعی مصرف لبنیات را نیز برای این افراد ضروری دانست و گفت: گاهی اوقات می توانند از ریزمغذی ها یا مکمل ها مانند قرص های مولتی ویتامین استفاده کنند.

** متناسب سازی طراحی شهری و نگاه ویژه به سالمندان
بخش های شهرسازی، آموزشی، درمانی و سیاستگذاری اجتماعی باید توجه جدی تری به موضوع سالمندی و اهمیت رعایت شان و منزلت سالمندان داشته باشند، موضوعی که روانشناس اجتماعی و متخصص روانشناس شهری بر آن تاکید داشته و در این خصوص نقش رسانه ها را حایز اهمیت می داند.
حسن عماری در گفتگو با خبرنگار علمی ایرنا اظهار کرد: همه دستگاه های مربوطه باید تلاش کنند تا کرامت و شان سالمندان حفظ شود.
متخصص روانشناسی شهری با اشاره به اینکه سه گروه سالمندان، کودکان و زنان باید مورد توجه بیشتر قرار گیرند، گفت: در متناسب سازی طراحی های شهری نیز باید به این سه گروه ها توجه ویژه شود.
عماری اظهار کرد: اقدامات خوبی در طراحی شهری انجام گرفته است اما همه گیر نبوده و پاسخگوی نیازهای موجود نیست.
وی یکی از مقولاتی را که در طراحی شهری باید به آن توجه جدی شود، احساس امنیت در دسترسی به خدمات شهری، حرکت و سکونت اعلام کرد و گفت: هنوز زیرساخت های لازم در این حوزه مناسب نیست و تفکرات مدیریت شهری به این سمت گرایش نیافته است.
عماری نبود مدیریت شهری واحد را یکی از مشکلات تحقق این موضوع دانست و افزود: تعدادی از دستگاه ها در این زمینه مسئولیت دارند که این پراکندگی کار را سخت کرده است.

** برای تامین نیازهای اساسی سالمندان فکر نکرده ایم
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سلامت سالمندان پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی نیز معتقد است که برای رفع نیازهای اساسی سالمندان فکر نشده است و نتوانسته ایم شرایط لازم اعم از جسمی و روانی و نیز تجهیزات و لوازم مورد نیاز را برای آنان فراهم کنیم.
دکتر سیدمسعود ارزانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: هنوز برنامه مشخصی در حوزه سالمندان نداریم؛ سیاست کلی این حوزه باید به زودی تدوین شود و هر بخشی وظایف خود را اجرا کند.
وی ادامه داد: جمعیت سالمندی در کشور ما در حال افزایش است و خانواده‌ها در این حوزه سرگردان هستند و به خوبی نمی دادند برای درمان و توانبخشی سالمندان خود باید به چه مراکزی مراجعه کنند.
ارزاقی گفت: برنامه ای منسجم برای مراقبت سالمندان لازم است که هنوز تدوین نشده است و علت آن شاید این باشد که مقوله افزایش جمعیت سالمندی را جدی نگرفته ایم.
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سلامت سالمندان بیان کرد: کشورهای غربی ۲۰ تا ۳۰ سال قبل به وضعیت موجود ما رسیدند و به فکر افتادند که مراقبت های خاصی باید برای این دوره داشته باشند.

** شیوع ۱۲ درصد بیماری دمانس در ایران
ارزاقی با اشاره به اینکه دمانس یا زوال عقل در سالمندان ایرانی شایع است، گفت: هرچند آمار دقیقی از شیوع این بیماری در کشور وجود ندارد اما بین ۸ تا ۱۲ درصد برآورد می‌شود.
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سلامت سالمندان بیان کرد: مطالعاتی که همکاران ما انجام داده اند این موضوع را تایید کرده است، اما به بررسی دقیق تر نیاز دارد.
وی در خصوص تفاوت الگوی شیوع دمانس در استان های مختلف کشور، خاطرنشان کرد: این موضوع به بافت جمعیتی، ژنتیک و استرس بستگی دارد و در بین استان های کشور نیز تفاوت چشمگیری مشاهده نمی شود.
ارزاقی عوامل ژنتیکی را عمده ترین عوامل خطر ابتلا به بیماری دمانس اعلام کرد و گفت: مبتلایان به بیماری قلبی و عروقی دچار آسیب های کف مغز می شوند و در نتیجه مشکلات شناختی و حرکتی نیز برای آنان پیش می آید.

** اوقات فراغت و سالمندان
دبیر انجمن علمی مطالعات سالمندی ایران از لزوم ساماندهی اوقات فراغت سالمندان سخن گفت و اظهار کرد: اغلب اوقات فراغت این افراد در پارک ها می گذارد و برای این اوقات آنان برنامه ریزی نکرده ایم.
دکتر مجید صفاری نیا به خبرنگار علمی ایرنا گفت: شاید یکی از دلایل بی توجهی به اوقات فراغت سالمندان این بوده که جمعیت ما نرخ بالای سالمندی نداشته است، اما به هر حال آنان نیاز به امکانات خاص رفاهی و تفریحی دارند و باید محیط های خاصی برای این منظور آماده شود، این موضوع در شرایط جسمی و روانی سالمندان تاثیرگذار است.
وی با اشاره به اینکه مشکلات سالمندان ابعاد مختلف دارد، گفت: مشکلات معیشتی و اقتصادی از مسایل گریبانگر برخی از سالمندان است.
صفاری نیا اظهار کرد: این مشکل آنان را وادار می کند که درگیر مشاغلی شوند که یا از نظر جسمی یا از نظر توانمندی، چندان با وضعیت جسمی آنان متناسب نیست و در نهایت به سلامت جسمی یا روانی آنان آسیب می زند؛ برخی سالمندان به دلیل مشکلات معیشتی حتی به کارهایی مانند دست فروشی تن می دهند.
وی یکی دیگر از مشکلات سالمندان را موضوعات عاطفی، پزشکی و توانبخشی دانست و گفت: اقدامات جدی برای رفع مشکلات آنان باید به عمل آید.

** افزایش شمار سالمندان تا ۱۰ سال آینده، معادل ۸ درصد جمعیت کشور
دبیر انجمن علمی مطالعات سالمندی ایران به افزایش جمعیت سالمندی در کشور اشاره کرد و گفت: جمعیت سالمندان کشور تا ۱۰ سال آینده به حدود هشت درصد جمعیت کل کشور می رسد.
صفاری نیا بیان کرد: لازم است برنامه ریزی لازم برای تامین نیازهای آنان اعم از درمانی، توانبخشی و رفاهی صورت گیرد تا پاسخگوی نیازهای خاص سالمندان باشیم.
وی با اشاره به گرانی خدمات توان بخشی سالمندان، اظهار کرد: این خدمات را می توان تحت پوشش بیمه قرار داد؛ خدمات توانبخشی سالمندان و تجهیزاتی مانند سمعک، عینک و واکر گران قیمت هستند و ممکن است به همین علت همه آنان نتوانند به این لوازم دسترسی داشته باشند.