ساختار اجتماعی

ساختمان یک ورزشگاه را در نظر بگیرید. اگر ورزشگاه در اثر یک حادثه طبیعی یا غیرطبیعی فرو ریزد، بسیاری از اجزای ساختمان در محل حادثه باقی می مانند. به نظر شما چرا این اجزا را دیگر نمی توان ساختمان نامید؟

اجزای ساختمان دارای ارتباط و چینش منظم هستند. نوع ارتباط و چینش اجزا، آنها را به صورت ساختمان درآورده است. یک ساختمان هنگامی برای ورزش مناسب است که چینش و ارتباط عناصر و اجزای آن متناسب با ورزشگاه باشد. از نوع ارتباط و پیوندی که بین اجزای یک ساختمان وجود دارد با نام ساختار ساختمان یاد می شود.

اجزا و مصالح ساختمان تا هنگامی که در ساختمان قرار نگرفته باشند، انبوهی از آهن، پاره چوب ، خاک ، سنگ ، سیمان و مانند آن هستند. این عناصر پراکنده هنگامی در مجموعۀ ساختمان قرار می گیرند و جزئی از آن می شوند که در ساختار ساختمان واقع شوند. مجموعۀ پدیده هایی که در جهان اجتماعی قرار دارند بی شباهت به اجزا و عناصر یک ساختمان نیستند. از ارتباط و پیوندی که بین پدیده های اجتماعی وجود دارد با نام ساختار اجتماعی یاد می شود.

تفاوت نظام اجتماعی و جهان اجتماعی

ما تاکنون با مفاهیم نظام اجتماعی و جهان اجتماعی آشنا شده ایم. به نظر شما این مفاهیم چه تفاوتهایی با هم دارند؟

جهان اجتماعی و نظام اجتماعی در واقع از یکدیگر جدا نیستند و به همین دلیل شناخت تفاوتهای آنها نیازمند دقت است. برای شناخت تفاوت این دو مفهوم مثال مجموعۀ ورزشی را به یاد بیاورید. هنگامی که دربارۀ یک ساختمان ورزشی گفتگو می کنیم از سه مفهوم زیر میتوانیم سخن بگوییم.

مجموعه اجزا و عناصر ورزشگاه؛ ساختار ورزشگاه؛ساختمان ورزشگاه. می دانیم این سه مفهوم در واقعیت جدا از هم نیستند؛ یعنی ساختمانی را بدون ساختار و بدون عناصر و اجزای آن نمی توانیم پیدا کنیم. با وجود این، هر یک از این سه مفهوم معنای خاص خود را دارد:

۱٫ مجموعه اجزا و عناصر ورزشگاه: همۀ اجزا و عناصر دخیل در ساختمان از قبیل سنگ، چوب، آهن و … را در بر میگیرد.

۲٫ ساختار ورزشگاه : از چینش و ارتباط بین اجزا و عناصر حکایت میکند.

۳٫ ساختمان :از اجزا و عناصر با توجه به ساختار و ارتباطی که با هم دارند حکایت میکند. جهان اجتماعی ، ساختار اجتماعی و نظام اجتماعی مانند مفاهیم سه گانۀ بالا هستند. این سه مفهوم را به صورت زیر می توان تعریف و مقایسه کرد.

جهان اجتماعی : مجموعه پدیده هایی است که در گسترۀ زندگی اجتماعی انسان قرار می گیرند.

ساختار اجتماعی: نوع ارتباط و چینش پدیده هایی است که جهان اجتماعی را می سازند.

نظام اجتماعی: مجموعه پدیده های جهان اجتماعی باتوجه به ساختار و ارتباط آنها با یکدیگر می باشد.

بنابراین تفاوت جهان اجتماعی و نظام اجتماعی در این است که جهان اجتماعی از مجموعۀ پدیده هایی حکایت می کند که مربوط به اجتماع هستند و نظام اجتماعی همان مجموعه پدیده ها را از جهت ساختار و ارتباطی که با هم دارند مورد توجه قرار می دهد.

هر نظام اجتماعی به بخش ها و اجزایی تقسیم می شود که از آنها با نام»خرده نظام« یاد می شود. به نظام اجتماعی هنگامی که با خرده نظامهای درونی آن در نظر گرفته شود، نظام اجتماعی کل میگویند. به نظر شما نسبت اجزای درونی هرخرده نظام با یکدیگر و نسبت خرده نظامها با نظام اجتماعی کل چگونه است؟

ساختمان یک ورزشگاه از بخش های مختلفی تشکیل شده است. مثل مکان بازی ، جایگاه تماشاگران، محل استقرار کادر خدماتی و….
هر یک از بخش های ساختمان، نظام و ساختار متناسب با خود را دارد. طول و عرض زمین بازی متناسب با نیازهای بازی است. بخش اداری ساختمان مناسب با کار کارمندان است و… همان گونه که هر یک از بخش ها دارای ساختار متناسب با خود است، مجموعۀ بخش ها دارای نظم و ساختار کلانی هستند که مربوط به کل ورزشگاه است، یعنی بخش های مختلف ساختمان علاوه بر ساختار درونی در یک ساختار بزرگ با یکدیگر هماهنگ هستند.

مثلاً زمین بازی به گونه ای است که در معرض دید تماشاگران و داوران باشد؛ و محل تماشاگران به گونه ای است که مشرف بر زمین بازی باشد. درها و مسیرهای خروجی ورزشگاه در مکانهایی است که امکان خروج تماشاگران به ساده ترین و سریع ترین صورت وجود داشته باشد. در نظام اجتماعی کل نیز خرده نظامهایی وجود دارد.

به هریک از این خرده نظامها در صورتی که نقش مهم و تعیین کننده ای در نظام اجتماعی کل داشته باشد، یعنی یکی از نیازهای اساسی آن را بر طرف کند نهاد اجتماعی می گویند. سیاست، اقتصاد، آموزش و پرورش، خانواده از مهم ترین نهادهای اجتماعی هستند. هر یک از نهادهای اجتماعی دارای یک ساختار درونی است و همۀ آنها در یک ساختار بزرگ تری که مربوط به جامعه است قرار دارند.